Walka o niepodległość Polski 1914–1918 – Kalendarium

1914

28.VI

W Sarajewie zastrzelony został austro-węgierski następca tronu arcyksiążę Franciszek Ferdynand. Zamachowcem był Gawriło Princip - członek organizacji "Młoda Bośnia", która stawiała sobie za cel zjednoczenie południowej Słowiańszczyzny. W przygotowaniach do zamachu brali również udział członkowie serbskiej organizacji "Czarna Ręka".

23.VII

Wiedeń przekazał władzom serbskim ultimatum, w którym, oskarżając Belgrad o wspieranie ugrupowań antyaustriackich i terrorystów, domagał się ukarania osób odpowiedzialnych za zamach, rozwiązania organizacji występujących przeciwko integralności terytorialnej Austro-Węgier, proklamacji króla potępiającej agitację wielkoserbską, a także możliwości prowadzenia przez władze austriackie na terenie Serbii śledztwa w sprawie zabójstwa arcyksięcia Franciszka Ferdynanda. Na przedstawione ultimatum Belgrad miał odpowiedzieć w ciągu 48 godzin. Władze Serbii zgodziły się spełnić wszystkie austriackie żądania, z wyjątkiem ostatniego.

28.VII

Austro-Węgry wypowiedziały Serbii wojnę.

29.VII

W Rosji zarządzono częściową mobilizację wojsk.

30.VII

Car Mikołaj II ogłosił pełną mobilizację wojsk. Niemcy wystosowały wobec Rosji ultimatum, w którym domagały się wstrzymania mobilizacji.

31.VII

Ponowne żądanie Niemiec skierowane do Petersburga w sprawie zatrzymania mobilizacji.

We Francji powołano Komitet Wolontariuszów Polskich, którego jednym z podstawowych celów było werbowanie ochotników do walki z Niemcami.

1.VIII

Niemcy wypowiedziały Rosji wojnę. Ogłoszono ogólną mobilizację w Niemczech i we Francji.

2.VIII

Niemcy przedstawiły władzom belgijskim ultimatum z żądaniem zgody na przemarsz przez Belgię wojsk niemieckich. Tego samego dnia oddziały niemieckie wkroczyły na teren Luksemburga.

Józef Piłsudski otrzymał od władz wojskowych austriackich zgodę na mobilizację oddziałów strzeleckich. Poinformowano go również, że po wybuchu wojny rosyjsko-austriackiej polskie formacje mają działać na kierunku Michów – Jędrzejów – Kielce. Decyzja ta zmieniała wcześniejsze plany, które przewidywały wkroczenie polskich oddziałów do Zagłębia Dąbrowskiego.

3.VIII

Niemcy wypowiedziały wojnę Francji.

Wojska niemieckie zajęły i zniszczyły Kalisz.

W krakowskich Oleandrach zorganizowana została I Kompania Kadrowa. Liczący 144 żołnierzy oddział składał się ze słuchaczy szkół oficerskich Strzelca i Polskich Drużyn Strzeleckich – organizacji mających wykształcić kadry przyszłego Wojska Polskiego. Na dowódcę kompanii Józef Piłsudski wyznaczył por. Tadeusza Kasprzyckiego - oficera Związku Strzeleckiego.

Powstał Komitet Obywatelski miasta Warszawy, na czele którego stanął książę Zdzisław Lubomirski.

3-4.VIII

Wojska niemieckie, w celu obejścia francuskich umocnień, wtargnęły na teren neutralnej Belgii.

4.VIII

Wielka Brytania wypowiedziała wojnę Niemcom.

6.VIII

Austro-Węgry wypowiedziały wojnę Rosji.

Z krakowskich Oleandrów na front wyruszyła I Kompania Kadrowa. Maszerując w kierunku Słomnik i Miechowa, zmierzała ku granicy Królestwa Polskiego. Na jej czele stał por. Tadeusz Kasprzycki.

7.VIII

Bitwa pod Miluzą w płd. Alzacji.

8.VIII

Naczelna Komenda armii austro-węgierskiej wydała odezwę, w której zapowiadała Polakom "wyzwolenie spod jarzma moskiewskiego".

11.VIII

Francja wypowiedziała wojnę Austro-Węgrom.

12.VIII

Oddziały I Kompanii Kadrowej wkroczyły do Kielc. Jednak po kilku godzinach musiały je opuścić pod naporem 14 dywizji kawalerii rosyjskiej gen. Nowikowa, z którą następnie stoczyły walki m.in. pod Czarnowem, Jędrzejowem i Brzegami.

13.VIII

Austriackie władze wojskowe zażądały od Józefa Piłsudskiego zaprzestania samodzielnych wystąpień zbrojnych i zapowiedziały wcielenie oddziałów będących pod jego rozkazami do armii austro-węgierskiej.

14.VIII

Odezwa głównodowodzącego wojskami rosyjskimi wielkiego księcia Mikołaja Mikołajewicza do Polaków, wzywająca do wspólnej walki i obiecująca zjednoczenie polskich ziem pod berłem Romanowów, autonomię oraz swobody religijne.

16.VIII

W Krakowie utworzony został przez wszystkie galicyjskie ugrupowania polityczne Naczelny Komitet Narodowy (NKN), będący "najwyższą instancją w zakresie wojskowej, skarbowej i politycznej organizacji zbrojnych sił polskich". Na jego czele stanął dr Juliusz Leo. Pod patronatem NKN zaczęto tworzyć Legiony Polskie.

18.VIII

Armia francuska rozpoczęła w Lotaryngii ofensywę, która dała początek wielkiej bitwie granicznej, zakończonej sukcesem wojsk niemieckich.

20.VIII

Zwycięstwo wojsk rosyjskich nad niemieckimi w bitwie pod Gąbinem w Prusach Wschodnich.

22.VIII   

Oddziały strzeleckie ponownie wkroczyły do Kielc.

23.VIII

Japonia wypowiedziała wojnę Niemcom.

26-30.VIII

Bitwa wojsk niemieckich i rosyjskich pod Tannenbergiem w Prusach Wschodnich.

27.VIII

Rozkaz Naczelnej Komendy armii austro-węgierskiej dotyczący utworzenia Legionów Polskich - Zachodniego w Krakowie i Wschodniego we Lwowie.

28.VIII

Zwycięstwo floty brytyjskiej nad niemiecką koło wyspy Helgoland na Morzu Północnym.

1.IX

Japonia wypowiedziała wojnę Niemcom.

1-6.IX   

 Zwycięstwo wojsk rosyjskich nad austro-węgierskimi w dwóch bitwach pod Lwowem.

3.IX

Wojska rosyjskie zajęły Lwów.

5.IX

W Londynie Wielka Brytania, Francja i Rosja podpisały deklarację sojuszniczą, która m.in. wykluczała zawarcie separatystycznego pokoju.

5.IX

Na ziemiach Królestwa Polskiego, zajętych przez wojska niemieckie, Józef Piłsudski powołał Polską Organizację Narodową (PON), która nie podlegała Naczelnemu Komitetowi Narodowemu.

5-9.IX   

Bitwa nad Marną, zakończona klęską armii niemieckiej.

5-15.IX

Bitwa wojsk niemieckich i rosyjskich nad Jeziorami Mazurskimi.

10.IX

Walki 1 pułku Legionów w pod Nowym Korczynem, Opatowem, Uściskowem, Grotnikami, Winiarami, Ksanami i Czarkową.

Powstał Centralny Komitet Obywatelski. Jego prezesem został książę Seweryn Czetwertyński.

21.IX

Legion Wschodni został rozwiązany.

28.IX

Początek ofensywy niemieckiej i austro-węgierskiej na Warszawę i Dęblin. Armie państw centralnych spotkały się z potężnym kontruderzeniem wojsk rosyjskich. W konsekwencji doszło do dwóch wielkich bitew pod Łodzią: 17-24 listopada i 1-6 grudnia. Ich efektem było zatrzymanie postępów wojsk rosyjskich.

7.X

Walczący na froncie karpackim 2 pułk Legionów wyparł oddziały rosyjskie z Marmaros-Sziget.

9.X

Wojska niemieckie zajęły Antwerpię.

18.X.

Dowództwo rosyjskie wyraziło zgodę na tworzenie u boku armii rosyjskiej przez Witolda Gorczyńskiego ochotniczego oddziału polskiego, nazywanego później Legionem Puławskim lub Legionem Gorczyńskiego.

19.X.

Zwycięskie walki 2 pułku Legionów Polskich na froncie karpackim pod Zieloną i Rafajłową.

22.X.

W Warszawie z inicjatywy Józefa Piłsudskiego powstała Polska Organizacja Wojskowa (POW) - tajna organizacja zbrojna, tworzona od sierpnia 1914 r. w oparciu o członków Związku Walki Czynnej i Polskich Drużyn Strzeleckich. Jej celem było przygotowywanie kadr dla przyszłej armii polskiej.

22-26.X.

Walki pododdziałów piechoty 1 pułku Legionów pod Laskami i Anielinem.

23.X.

Walki pododdziałów kawalerii 1 pułku Legionów pod Łowiczem. Na froncie karpackim zwycięskie boje pod Pasieczną i Pniowem toczył 2 pułku Legionów. Następnego dnia jego żołnierze zajęli Nadwórną, uzyskując tym samym możliwość wyjścia na przedpola Stanisławowa i Doliny.

25.X.

Rosja wypowiedziała wojnę Turcji.

26.X.

Wielka Brytania i Francja wypowiedziały wojnę Turcji.

28.X.

Walki pododdziałów kawalerii 1 pułku Legionów pod Łęczycą.

29.X.

Flota turecka zbombardowała Odessę i Sewastopol.

Walki pododdziałów kawalerii 1 pułku Legionów pod Gostkowem i Turem.

5.XI.

Walki pododdziałów kawalerii 1 pułku Legionów pod Maszowem.

9-11.XI.

Ryzykowny odwrót z Wolbromia przez Ulinę Małą do Krakowa trzech batalionów piechoty i pododdziałów kawalerii 1 pułku Legionów.

9-21.XI.

Walki dwóch batalionów 1 pułku Legionów pod Krzywopłotami.

12.XI.

Turcja wypowiedziała wojnę Wielkiej Brytanii i Francji.

15.XI.

Naczelna Komenda armii austro-węgierskiej nadała Józefowi Piłsudskiemu stopień brygadiera.

17-24.XI.

Bitwa pod Łodzią.

25.XI.

W Warszawie powstał Komitet Narodowy Polski (KNP). W jego skład weszli przedstawiciele Narodowej Demokracji, Stronnictwa Polityki Realnej oraz bezpartyjni. W wydanej do narodu odezwie KNP stwierdzał m.in. "jedna tylko przed narodem stanęła sprawa: rozbicia złowrogiej potęgi niemieckiej i zjednoczenie Polski pod berłem monarchy rosyjskiego". Jednym z najważniejszych zadań KNP miało być utworzenie wojska polskiego, które podjęłoby walkę z Niemcami.

25.XI-10.XII.

1 pułk Legionów, po przetransportowaniu w rejon Podkarpacia, brał udział w walkach pod Limanową, Słopnicami, Czyżówkami, Bełdnem, Marcinkowicami, Pisarzową i Zabrzeziem.

29.XI.

Bitwa pod Sillery, w której wzięli udział ochotnicy polscy z Bayonne.

1-6.XII.

Druga bitwa pod Łodzią.

6.XII .

Wojska rosyjskie wkroczyły do Łodzi.

8.XII.

Zwycięstwo floty brytyjskiej nad niemiecką w bitwie koło Wysp Falklandzkich.

22-26.XII .  

Bitwa I Brygady Legionów pod Łowczówkiem.

1915

I-V walki I Brygady Legionów nad Nidą.

8.I W Lozannie powstał Komitet Generalny Pomocy Ofiarom Wojny w Polsce. Jego prezesem został Henryk Sienkiewicz.

22.I Walki II Brygady Legionów pod Rafajłową.

31.I Niemcy, jako pierwsi w wojnie, zastosowali w walkach pod Bolimowem broń chemiczną - pociski z chlorem.

22.III Po kilkumiesięcznym oblężęniu wojska rosyjskie zdobyły twierdzę Przemyśl.

22.IV Niemcy, po raz pierwszy na froncie zachodnim, użyli pod Ypres na dużą skalę gazów trujących.

2.V Ofensywa niemiecko-austriacka w Galicji, przerwanie frontu pod Gorlicami.

16-25.V Walki I Brygady Legionów pod Konarami.

23.V Włochy wypowiedziały wojnę Austro-Węgrom.

VI-IX Walki II Brygady Legionów pod Rarańczą.

3.VI Wojska austriackie wkroczyły do Przemyśla.

13.VI Szarża ułanów II Brygady Legionów pod Rokitną.

22.VI Wojska austriackie wkroczyły do Lwowa.

5.VIII Wojska niemieckie zajęły Warszawę.

25.VIII Niemcy utworzyli Generalne Gubernatorstwo Warszawskie. Na jego czele stanął gubernator Hans von Beseler.

IX-XI Walki oddziałów legionowych nad Stryrem.

14.IX Do wojny po stronie państw centralnych przystąpiła Bułgaria.

18.IX Wojska niemieckie zajęły Wilno.

15.XI Niemieckie władze zgodziły się na otwarcie w Warszawie Uniwersytetu i Politechniki.

18.XII W Warszawie powstał Centralny Komitet Narodowy, w którego skład weszły m.in.: PPS-Frakcja Rewolucyjna, Polskie Stronnictwa Ludowe i Narodowy Związek Robotniczy.

1916

II-VI walki pod Verdun.

3.V W Warszawie ponad 200 tys. ludzi wzięło udział w manifestacji z okazji rocznicy uchwalenia Konstytucji 3 maja.

VI-VIII Zwycięska ofensywa rosyjskich wojsk gen. Brusiłowa w Galicji.

VI-XI Bitwa nad Sommą. 

4-7.VII Walki I, II i III Brygady Legionów pod Kostiuchnówką.

11.VII    Płk. Józef Haller został dowódcą II Brygady Legionów.

26.VII-3.VIII Walki Legionów nad Stochodem.

27.VII Nad Szczarą w okolicach Baranowicz Brygada Strzelców Polskich, wchodząca w skład wojsk rosyjskich Frontu Północno-Wschodniego, toczyła walki z oddziałami niemieckimi.

29.VII Józef Piłsudski podał się do dymisji, rezygnując ze stanowiska dowódcy I Brygady Legionów.

29.IX Austriackie władze wojskowe przyjęły dymisję Józefa Piłsudskiego z Legionów. Decyzją władz austriackich Legiony Polskie zostały przekształcone w Polski Korpus Posiłkowy.

5.XI W Warszawie i Lublinie generał-gubernatorzy ogłosili manifest cesarzy Austrii i Niemiec o utworzeniu Królestwa Polskiego.

1917

15.I W Warszawie odbyło się inauguracyjne posiedzenieTymczasowej Rady Stanu. Jej przewodniczącym wybrano Wacława Niemojewskiego.

31.I Niemiecka deklaracja o nieograniczonej wojnie podwodnej.

12.III Początek rewolucji w Rosji.

15.III Abdykacja cara Mikołaja II.

16.III W Rosji powstał Rząd Tymczasowy księcia G. Lwowa.

27.III Deklaracja Piotrogrodzkiej Rady Delegatów Robotniczych i Żołnierskich w sprawie Polski.

30.III Proklamacja rosyjskiego Rządu Tymczasowego do Polaków.

6.IV Stany Zjednoczone wypowiedziały wojnę Niemcom.

10.IV Przekazanie formacji legionowych niemieckim władzom wojskowym - powstanie Polskiej Siły Zbrojnej (Polnische Wehrmacht).

4.VI Prezydent Francji Raymond Poincaré wydał dekret o utworzeniu Armii Polskiej we Francji.

30.VI Początek drugiej ofensywy gen. Brusiłowa.

VII "Kryzys przysięgowy" - większość legionistów z I i III Brygady odmówiła złożenia przysięgi na "wierne braterstwo broni z Niemcami i Austrią". W konsekwencji Legiony zostały rozwiązane, a żołnierze internowani w obozach w Benjaminowie (oficerowie) i Szczypiornie. Powstanie I Korpusu Polskiego w Rosji.

22.VII Aresztowanie przez władze niemieckie Józefa Piłsudskiego.

15.VIII W Lozannie pod przewodnictwem Romana Dmowskiego powstał Komitet Narodowy Polski (przeniesiony następnie do Paryża).

25.VIII Protestując przeciwko polityce prowadzonej przez władze niemieckie po kryzysie przysięgowym do dymisji podała się Tymczasowa Rada Stanu.

12.IX Patent mocarstw okupacyjnych w sprawie utworzenia Rady Regencyjnej.

20.IX Komitet Narodowy Polski został uznany przez Francję za jedynego prawnego reprezentanta sprawy polskiej na Zachodzie.

15.X Uroczyste mianowanie powołanych przez obu cesarzy członków Rady Regencyjnej: arcybiskupa warszawskiego Aleksandra Kakowskiego, prezydenta Warszawy księcia Zdzisława Lubomirskiego i honorowego prezesa Stronnictwa Polityki Realnej hrabiego Józefa Ostrowskiego. Siedzibą Rady Regencyjnej stał się Zamek Królewski w Warszawie.

6-7.XI Początek bolszewickiego przewrotu w Rosji.

20.XI W czasie walk pod Cambrai Brytyjczycy jako pierwsi użyli na wielką skalę czołgów.

26.XI Rada Komisarzy Ludowych zaproponowała państwom centralnym zawieszenie broni.

XII Powstanie II i III Korpusu Polskiego w Rosji.

7.XII Stany Zjednoczone wypowiedziały wojnę Austro-Węgrom.

22.XII W Brześciu Litewskim rozpoczęto rokowania pokojowe. Rada Regencyjna powołała rząd Jana Kucharzewskiego.

1918

3.I Rada Regencyjna wydała dekret dotyczący tymczasowej organizacji władz Królestwa Polskiego.

8.I Orędzie prezydenta Stanów Zjednoczonych Thomasa Woodrowa Wilsona do Kongresu na temat celów wojennych USA i warunków koniecznych do zawarcia trwałego pokoju na świecie. Wśród 14 punktów, ktore przedstawił prezydent, "13" dotyczył kwestii powstania niepodległej Polski.

25.I    I Korpus Polski pod dowództwem gen. Józefa Dowbora-Muśnickiego rozpoczął walki z Armią Czerwoną w rejonie Bobrujska i Rohaczewa.

9.II Państwa centralne podpisały w Brześciu Litewskim traktat pokojowy z Ukraińską Republiką Ludową. Na jego mocy do powstałego państwa ukraińskiego przyłączono Chełmszczyznę i Podlasie.

11.II Dymisja rządu Jana Kucharzewskiego w związku z postanowieniami traktatu w Brześciu Litewskim.

15-16.II Bunt wobec postanowień traktatu brzeskiego w dawnej II Brygadzie Legionów, przekształconej w Polski Korpus Posiłkowy, którą dowodził płk Józef Haller. Około 2 tys. jej żołnierzy, wśród nich sam płk. J. Haller, przedarło się przez front austriacko-rosyjski pod Rarańczą, a następnie weszło w skład powstającego na Ukrainie II Korpusu Polskiego. Reszta legionistów została przez Austriaków rozbrojona i uwieziona w obozach Huszt i Marmaros-Sziget.

27.II Rada Regencyjna powołała rząd Antoniego Ponikowskiego.

3.III W Brześciu Litewskim podpisany został pokój pomiędzy Rosją Sowiecką oraz Niemcami i Austro-Węgrami.

21.III Początek niemieckiej ofensywy na froncie zachodnim.

23.III Litwa ogłosiła niepodległość.

26.III Marszałek Ferdinand Foch głównodowodzącym wojsk alianckich na froncie zachodnim. Gen. Józef Haller został dowódcą II Korpusu Polskiego.

4.IV Dymisja rządu Antoniego Ponikowskiego i powołanie przez Radę Regencyjną gabinetu Jana Kantego Steczkowskiego.

9.IV Wybory do Rady Stanu.

7.V W Bukareszcie podpisano pokój pomiędzy państwami centralnymi i Rumunią.

11.V W wyniku walk z wojskami niemieckimi pod Kaniowem II Korpus Polski został rozbity i zmuszony do kapitulacji.

21.V W okolicach Mińska pod naciskiem Niemców rozformowany został I Korpus Polski dowodzony przez gen. Józefa Dowbora-Muśnickiego.

2.VI Otwarcie w Warszawie Rady Stanu.

15.VII Początek ostatniej niemieckiej ofensywy na froncie zachodnim.

16-17.VII W Jekaterynburgu bolszewicy zamordowali cara Mikołaja II i jego rodzinę.

18.VII Kontrofensywa wojsk alianckich na froncie zachodnim.

2.VIII Wojska japońskie wylądowały na Syberii - początek japońskiej interwencji zbrojnej w Rosji.

8.VIII Bitwa pod Amiens, wojska alianckie przełamały front nad Sommą.

30.IX Bułgaria podpisała zawieszenie broni.

4.X    Gen. J.Haller został Naczelnym Wodzem Armii Polskiej we Francji.

7.X    Rada Regencyjna ogłosiła odezwę "Do Narodu Polskiego", w której proklamowała niepodległość Polski.

16.X Cesarz Karol I wydał manifest, w którym zapowiadał federacyjną formę państwa i równouprawnienie poszczególnych narodów.

19.X W Cieszynie utworzono Radę Narodową Księstwa Cieszyńskiego. Rada Regencyjna przejęła od niemieckich władz zwierzchnictwo nad wojskami polskimi stacjonującymi na terenach niemieckiej okupacji. We Lwowie powstało Ukraińskie Zgromadzenie Konstytucyjne.

20.X Proklamacja powstania państwa zachodnioukraińskiego.

26.X Powstanie rządu Józefa Świeżyńskiego.

27.X Propozycja cesarza Karola I dotycząca zawieszenia broni.

28.X W Krakowie powstała Polska Komisja Likwidacyjna. W jej skład weszli m.im. Ignacy Daszyński, Jędrzej Moraczewski i Wincenty Witos. Czechosłowacki Komitet Narodowy ogłosił utworzenie państwa czechosłowackiego.

29.X Proklamacja o powstaniu Królestwa Serbów, Chorwatów i Słoweńców.

30.X Podpisanie zawieszenia broni pomiedzy Turcją i państwami alianckimi. Polska Komisja Likwidacyjna w Krakowie przejęła władzę nad Zachodnią Małopolską.

31.X-1.XI    Początek walk ukraińsko-polskich we Lwowie.

1.XI.   W Lublinie rozpoczął się zjazd organizacji skautowych, w czasie którego utworzono ZHP.

3.XI Zawieszenie broni pomiędzy aliantami i Austro-Węgrami. Bunt niemieckich marynarzy w Kilonii - początek rewolucyjnych wystąpień w Niemczech.

6-7.XI W Lublinie powstał Tymczasowy Rząd Ludowy Republiki Polskiej z Ignacym Daszyńskim na czele.

9.XI Rewolucja w Berlinie. Abdykacja cesarza Wilhelma II.

10.XI Powrót do Warszawy Józefa Piłsudskiego z więzienia w Magdeburgu. Początek rozbrajania żołnierzy niemieckich na ulicach Warszawy.

11.XI W Rethondes koło Compiegne podpisano zawieszenie broni między aliantami a Niemcami. Cesarz Karol I zrzeka się praw monarszych w Austrii. Rada Regencyjna przekazała naczelne dowództwo wojsk polskich Józefowi Piłsudskiemu.

12.XI W Poznaniu utworzono Tymczasową Naczelną Radę Ludową. Proklamowanie Republiki Niemieckiej Austrii.

14.XI Rada Regencyjna przekazała Józefowi Piłsudskiemu pełnię władzy państwowej.

16.XI Telegram Józefa Piłsudskiego adresowany do przywódców państw notyfikujący powstanie państwa polskiego. Proklamowanie Republiki Węgierskiej.

18.XI Powołano rząd Jędrzeja Moraczewskiego.

22.XI Józef Piłsudski Tymczasowym Naczelnikiem Państwa.