Bohaterowie zmagań o polskość Śląska w kalendarzu katowickiego IPN

Kalendarz ścienny zatytułowany „Z myślą o Niepodległej” stworzono w ramach przygotowań do przyszłorocznych obchodów setnej rocznicy odzyskania przez Polskę niepodległości. Na kartach kalendarza przedstawiono postacie dwunastu działaczy, dążących do włączenia Górnego Śląska w granice odradzającej się niepodległej Polski.

"Wybór, ze względu na ogromną liczbę osób zaangażowanych w działalność narodową tamtego okresu, był niezwykle trudny. Autorzy kierowali się przy nim z jednej strony chęcią ukazania jak najszerszego spectrum postaci, wśród których są m.in. robotnicy, lekarze, księża i dowódcy wojskowi, jak również jakością i dostępnością ikonografii" - wyjaśniła w środę Monika Kobylańska z katowickiego IPN.

Pomysłodawcy wydawnictwa podkreślają, że kalendarz ma wymiar symboliczny i jest hołdem złożonym wszystkim tym, którzy przysłużyli się sprawie polskości Górnego Śląska. "Dzięki nim to, co wydawało się dla wielu marzeniem nie do spełnienia, stało się faktem" - podkreśliła Kobylańska.

Wśród przedstawionych w kalendarzu osób są zarówno znane postaci, będące patronami ulic w wielu śląskich miastach, jak i mniej znani działacze. Do tych najbardziej znanych należą lider przedwojennej Chadecji, przywódca III Powstania Śląskiego Wojciech Korfanty, komendant Polskiej Organizacji Wojskowej Górnego Śląska Alfons Zgrzebniok, zamordowany przez Niemców w 1920 r. katowicki lekarz i działacz narodowy Andrzej Mielęcki, pierwszy marszałek Sejmu Śląskiego Konstanty Wolny czy pierwszy wojewoda śląski Józef Rymer.

Pozostali bohaterowie kalendarza to powstaniec śląski i wielkopolski i działacz plebiscytowy Ignacy Nowak, organizatorka towarzystw kobiecych na Górnym Śląsku Janina Omańkowska, działacz plebiscytowy i przywódca powstańczy ks. Jan Brandys, zasłużony powstaniec śląski Rudolf Niemczyk, organizator i pierwszy komendant Policji Woj. Śląskiego pułkownik Stanisław Młodnicki, oficer Polskiej Marynarki Wojennej, dowódca powstańczy Robert Oszek i szef sztabu Polskiej Organizacji Wojskowej Górnego Śląska, jeden z dowódców powstańczych Jan Ludyga-Laskowski.

Na poszczególnych stronach kalendarza zaprezentowano postaci bohaterów wraz z krótką notką biograficzną każdej z upamiętnionych osób. Wykorzystane w publikacji fotografie pochodzą ze zbiorów Muzeum Czynu Powstańczego w Górze św. Anny, Muzeum w Chorzowie, Biblioteki Śląskiej w Katowicach, Narodowego Archiwum Cyfrowego, oraz kolekcji Darii Czarneckiej i Grzegorza Grześkowiaka.

Pierwsze sto osób, które zgłoszą się od najbliższego poniedziałku (20 listopada) do "Przystanku Historia" - Centrum Edukacyjnego IPN w Katowicach im. Henryka Sławika przy ul. św. Jana 10 (w godzinach od 9 do 15), otrzyma kalendarze bezpłatnie.

Gdy blisko sto lat temu, w listopadzie 1918 r., Polska odzyskała niepodległość, Górny Śląsk nie był jeszcze jej częścią, ale należał do państwa niemieckiego. Sprawa przynależności państwowej tej ziemi ważyła się w latach 1919-21. Odzyskanie przez Polskę niepodległości w 1918 r. wzmogło działający na Śląsku polski ruch narodowy, zwalczany przez niemiecką administrację i wojsko. Walka o wpływy narodowe skutkowała m.in. trzema powstaniami śląskimi. 20 marca 1921 r. odbył się plebiscyt, zorganizowany w celu wyznaczenia nowych granic. W głosowaniu dopuszczono udział osób, które wcześniej wyemigrowały ze Śląska. Wobec ściągnięcia z Niemiec blisko 200 tys. emigrantów, głosujący za przynależnością do Polski okazali się mniejszością i stanowili 40,3 proc. Komisja Plebiscytowa zdecydowała o przyznaniu prawie całego obszaru Niemcom. Jednak po III Powstaniu Śląskim zdecydowano o korzystniejszym dla Polski podziale Górnego Śląska.

Przejęcie części ziem Górnego Śląska przez polską administrację odbyło się ponad 95 lat temu, na początku lata 1922 r. Przejmowania kolejnych terenów dokonywano w kilku etapach. Uroczystość powitania Wojska Polskiego odbyła się 20 czerwca. Polskie oddziały powitały na moście w Szopienicach (dziś dzielnica Katowic) tłumy ludzi. 16 lipca 1922 r. odbyła się w Katowicach uroczystość zjednoczenia Górnego Śląska z Polską przez symboliczne przejęcie ziemi śląskiej przez rząd RP. Podpisano wówczas Akt Objęcia Górnego Śląska przez Polskę. Późniejsza, sierpniowa wizyta na Górnym Śląsku naczelnika państwa - marszałka Józefa Piłsudskiego rozpoczęła kolejny okres państwowości polskiej w części Górnego Śląska. We wrześniu odbyły się wybory do Sejmu Śląskiego, którego działanie w ramach autonomii śląskiej zagwarantowała ustawa konstytucyjna. (PAP)

autor: Marek Błoński

edytor: Paweł Tomczyk

mab/ pat/