Józef Rymer – pierwszy wojewoda polskiego Śląska

Przyszły wojewoda śląski urodził się 9 lutego 1882 r. w Zabełkowie koło Raciborza. Pochodził z ubogiej rodziny utrzymującej się z pracy w jednohektarowym gospodarstwie. Bieda uniemożliwiła mu kontynuowanie nauki w gimnazjum. Pracował u miejscowego kupca, a potem wraz ze swoim bratem przeniósł się do Bogumina. Tam pracowali jako pomocnicy murarscy. W 1897 r., podobnie jak wielu Polaków, przenieśli się do Westfalii. Pracowali w kopalni węgla kamiennego. 

Uczył się w szkole wieczorowej w Essen. Wiele czasu poświęcał na samokształcenie. Działał w organizacjach polskich emigrantów, zwłaszcza w Zjednoczeniu Zawodowym Polskim, założonym głównie przez polskich górników. W 1902 r. stanął na czele koła tego związku zawodowego w kopalni, w której pracował. Brał udział w protestach przeciwko ustawom germanizacyjnym, które ograniczały możliwość używania języka polskiego w miejscach publicznych.

Po wybuchu wojny odmówił wsparcia dla niemieckiej propagandy wojennej wśród polskich robotników. Został uznany za działacza „wywrotowego” i poddany stałej obserwacji. W tym czasie działał w kilku organizacjach pomagających polskim ofiarom wojny w Królestwie Polskim oraz formacjach oświatowych. Współtworzył Narodowe Stronnictwo Robotników.

W 1906 r. był jednym z inicjatorów zjednoczenia ZZP ze Związkiem Wzajemnej Pomocy dla Chrześcijańskich Robotników Śląskich i z Polskim Związkiem Zawodowym. W 1913 r. stanął na czele zarządu ZZP. W tym samym roku, wraz z żoną i dziećmi (doczekał się dziewiątki potomstwa), zamieszkał w Katowicach. Po wybuchu wojny odmówił wsparcia dla niemieckiej propagandy wojennej wśród polskich robotników. Został uznany za działacza „wywrotowego” i poddany stałej obserwacji. W tym czasie działał w kilku organizacjach pomagających polskim ofiarom wojny w Królestwie Polskim oraz formacjach oświatowych. Współtworzył Narodowe Stronnictwo Robotników.

Pod koniec I wojny światowej był jednym z najważniejszych, obok Wojciecha Korfantego, przywódców śląskich Polaków. Już jesienią 1918 r. opowiadał się za przyłączeniem Górnego Śląska do Polski. Zwalczał agitację grup komunistycznych. 12 listopada 1918 r. wszedł w skład Naczelnej Rady Ludowej na Górnym Śląsku, której zadaniem miało być reprezentowanie miejscowych Polaków w kontaktach z władzami niemieckimi. 18 listopada 1918 r. na spotkaniu związkowców z przedsiębiorcami niemieckimi powiedział: „Mogę oświadczyć, że nastroje w szerokich kołach robotników śląskich idą w tym kierunku, że życzą sobie przyłączenia do przyszłego państwa polskiego”. Polskim robotnikom udało się wynegocjować ośmiogodzinny dzień pracy w ramach sześciodniowego tygodnia pracy w zamian za ograniczenie działań przeciwko niemieckiej kadrze kierowniczej. Podczas paryskiej konferencji pokojowej Rymer postulował przyłączenie Górnego Śląska do Polski.

W czerwcu 1919 r. został wybrany na posła na Sejm Ustawodawczy w głosowaniu uzupełniającym na Kujawach. Przebywał tam w obawie przed aresztowaniem przez władze niemieckie. Reprezentując NSR, został wybrany na wicemarszałka izby. W maju 1920 r. na zjeździe zjednoczeniowym Narodowego Związku Robotniczego i Narodowego Stronnictwa Robotników został wybrany na wiceprezesa nowo powstałej Narodowej Partii Robotników.

18 czerwca 1922 r. został wojewodą tworzącego się województwa śląskiego. Następnego dnia wydał odezwę do mieszkańców ziem włączanych do Polski: „Powaga obecnej chwili i fakt zjednoczenia się z Polską nakładają na nas wielkie obowiązki, od których nikomu uchylać się nie wolno. Musimy pokazać światu, żeśmy godni połączenia z Rzeczpospolitą, żeśmy na to wielkie szczęście zasłużyli, że jak byliśmy gotowi za kraj nasz walczyć i umierać, tak samo potrafimy dla niego żyć i dla jego dobra wytrwale pracować”.

W czasie I Powstania Śląskiego zabiegał o polską pomoc dla walczących. Powrócił do Katowic, posługując się paszportem „górnośląskim”, wydanym przez władze alianckie. Nie zapobiegło to pobiciu go przez niemiecką bojówkę. Brał udział w kampanii plebiscytowej. W kwietniu 1921 r. cudem uniknął śmierci w kolejnym zamachu na jego życie. Kilka tygodni później wszedł w skład władz cywilnych III Powstania Śląskiego.

Po rozstrzygnięciu przez władze alianckie dotyczącym podziału Górnego Śląska, 12 czerwca 1922 r., został przewodniczącym Tymczasowej Śląskiej Rady Wojewódzkiej, która do wyborów jesienią tego samego roku zastępowała Sejm Śląski. 18 czerwca został wojewodą tworzącego się województwa śląskiego. Następnego dnia wydał odezwę do mieszkańców ziem włączanych do Polski: „Powaga obecnej chwili i fakt zjednoczenia się z Polską nakładają na nas wielkie obowiązki, od których nikomu uchylać się nie wolno. Musimy pokazać światu, żeśmy godni połączenia z Rzeczpospolitą, żeśmy na to wielkie szczęście zasłużyli, że jak byliśmy gotowi za kraj nasz walczyć i umierać, tak samo potrafimy dla niego żyć i dla jego dobra wytrwale pracować”. Kolejnego dnia witał wkraczające oddziały polskie. Zwieńczeniem procesu jednoczenia części Górnego Śląska były uroczystości z 16 lipca. Rymer reprezentował w ich trakcie władze wojewódzkie.

W ciągu kilku kolejnych miesięcy mimo trudnej sytuacji gospodarczej zabiegał o jak najszybsze zorganizowanie władz nowego województwa i zespolenie Górnego Śląska z resztą Polski. Zmarł na udar mózgu 5 grudnia 1922 r. w Katowicach. Jego pogrzeb odbył się dwa dni później w tym samym mieście. Pośmiertnie odznaczono go Krzyżem Niepodległości. W czasie II wojny światowej jego żona została zmuszona przez Niemców do wyjazdu do Generalnego Gubernatorstwa. Zmarła w Katowicach w 1975 r.

Józef Rymer jest patronem ulic w wielu śląskich miastach oraz nieczynnej już kopalni w Rybniku. W 2001 r. w katowickiej Archikatedrze p.w. Chrystusa Króla odsłonięto tablicę upamiętniającą pierwszego wojewodę śląskiego. Umieszczono na niej słowa: „Oddamy Polsce na zawsze serca nasze, oddamy jej naszą ziemię i skarby ukryte w jej łonie”. Rymer jest jednym bohaterów otwartego w 2022 r. Panteonu Śląskiego.(PAP)

Michał Szukała

szuk/ skp/