Kalendarium wojny polsko-bolszewickiej 1919–1921 i porozumień pokojowych

1918

Styczeń

Pierwsze walki I Korpusu Polskiego w Rosji pod dowództwem gen. Józefa Dowbora-Muśnickiego z bolszewikami i „czerwonymi partyzantami” na Białorusi.

3 lutego

Oddziały gen. Józefa Dowbora-Muśnickiego zdobywają z rąk bolszewików miasto i twierdzę Bobrujsk. Opuszczają je dopiero po rozbrojeniu przez Niemców między majem a lipcem 1918 r.

31 grudnia

Początek walk polskiej samoobrony w Wilnie z miejscowymi bolszewikami oczekującymi na wycofanie się Niemców i wkroczenie Armii Czerwonej.

1919

5 stycznia

Armia Czerwona zajęła Wilno.

14 lutego

Walki między siłami polskimi a bolszewickimi w Mostach nad Niemnem, przez część historyków uznawane za moment rozpoczęcia wojny.

5 marca

Wojska polskie zajęły Pińsk.

16 kwietnia

Początek ofensywy polskiej na Wileńszczyznę.

21 kwietnia

Po zaciętych trzydniowych walkach z Armią Czerwoną wojsko polskie zajęło Wilno.

22 kwietnia

Naczelnik Państwa Józef Piłsudski wydał odezwę „Do Mieszkańców byłego Wielkiego Księstwa Litewskiego”.

29 kwietnia

Sejm Ustawodawczy uchwalił włączenie ziemi wileńskiej do Polski.

18 maja

Początek polskiej ofensywy w Galicji Wschodniej.

24 maja

Umowa o współpracy wojskowej między rządem RP a Dyrektoriatem Ukraińskiej Republiki Ludowej.

25 czerwca

Rada Najwyższa Konferencji Pokojowej w Paryżu upoważniła Polskę do zorganizowania tymczasowej administracji wojskowej w Galicji Wschodniej po rzekę Zbrucz.

22 lipca

Rozpoczęły się tajne rokowania polsko-sowieckie w Białowieży (22–29 VII).

8 sierpnia

Wojska polskie zajęły Mińsk.

14 sierpnia

WP zajęło linię Wilno–Baranowicze–Sarny–Równe.

1 września

Układ o rozejmie i linii demarkacyjnej między Polską a Dyrektoriatem Ukraińskiej Republiki Ludowej.

10 września

WP zajęło Borysów.

21 listopada

Rada Najwyższa Konferencji Pokojowej w Paryżu przyznała Polsce 25-letni mandat nad Galicją Wschodnią pod nadzorem Ligi Narodów.

30 grudnia

Podpisane zostało polsko-łotewskie porozumienie wojskowe dotyczące wspólnej akcji zaczepnej przeciwko Armii Czerwonej w Łatgalii – dawnych Inflantach Polskich.

1920

Styczeń

Zdobycie Dyneburga i jego okolic do linii rzeki Dźwina przez wojsko polskie.

Armia Czerwona rozpoczyna formowanie liczących 700 tys. żołnierzy sił nad Berezyną.

10 marca

Głównodowodzący sił zbrojnych Rosji Sowieckiej Siergiej Kamieniew zatwierdził plan uderzenia na Zachód przez Polskę.

21 kwietnia

W Warszawie rząd polski podpisał umowę sojuszniczą z Semenem Petlurą.

24 kwietnia

Podpisano konwencję wojskową między Polską a reprezentującym Ukraińską Republikę Ludową Semenem Petlurą, dotyczącą ścisłej współpracy militarnej w wojnie z Rosją Sowiecką.

25 kwietnia

Początek ofensywy wojsk polskich na Ukrainie, tzw. wyprawy kijowskiej.

7 maja

3 Armia dowodzona przez gen. Edwarda Rydza-Śmigłego zajęła Kijów.

14 maja

Front Zachodni pod dowództwem Michaiła Tuchaczewskiego rozpoczął sowiecką ofensywę na Białorusi.

27 maja

Kontrofensywa Armii Czerwonej na Ukrainie.

10 czerwca

Armia dowodzona przez gen. Edwarda Rydza-Śmigłego opuściła Kijów i walcząc, wycofywała się w kierunku Żytomierza.

23 czerwca

Powołano rząd Władysława Grabskiego.

1 lipca

Sejm wobec zagrożenia sowieckiego powołał Radę Obrony Państwa. W jej skład weszli: Naczelnik Państwa (jako przewodniczący), marszałek Sejmu, 10 posłów wybranych przez Sejm, premier, 3 ministrów wybranych przez rząd oraz 3 przedstawicieli armii wybranych przez Naczelnego Wodza.

4 lipca

Generalna kontrofensywa Armii Czerwonej na Białorusi: w wyniku przerwania polskich linii obronnych nad Autą i Berezyną nastąpił odwrót wojsk polskich na całym froncie.

5 lipca

Rada Obrony Państwa wystosowała apel do obradującej w Spa konferencji Rady Najwyższej Ententy o udzielenie Polsce pomocy.

7 lipca

Rozpoczęto tworzenie Armii Ochotniczej. Generalnym Inspektorem Armii Ochotniczej został gen. Józef Haller.

9 lipca

WP opuściło Płoskirów.

10 lipca

W Spa podpisany został układ między państwami Ententy a Polską, która zobowiązała się do podjęcia rokowań i podpisania rozejmu z Rosją Sowiecką. Wojska polskie miały się cofnąć za tzw. linię Curzona, biegnącą wzdłuż Bugu.

Armia Czerwona zajęła Bobrujsk.

11 lipca

Armia Czerwona zajęła Mińsk.

12 lipca

Rząd litewski podpisał z Rosją Sowiecką traktat, który przewidywał przekazanie stronie litewskiej zajętego przez Armię Czerwoną Wilna. W zamian Litwa zgodziła się na przemarsz wojsk sowieckich przez jej terytorium.

14 lipca

Armia Czerwona zajęła Wilno.

15 lipca

Sejm Ustawodawczy przyjął ustawę o reformie rolnej.

19 lipca

Armia Czerwona zajęła Grodno.

20 lipca

Głównodowodzący Armii Czerwonej Siergiej Kamieniew wydał dowództwom Frontu Zachodniego i Południowo-Zachodniego rozkaz wykonania decydującego uderzenia na Warszawę.

22 lipca

Gen. Tadeusz Jordan Rozwadowski objął funkcję szefa Sztabu Generalnego Wojska Polskiego.

23 lipca

Nowy rozkaz głównodowodzącego Armii Czerwonej Siergieja Kamieniewa: Front Zachodni ma uderzać na Warszawę, natomiast Front Południowo-Zachodni ma atakować Lwów.

24 lipca

Powstał Rząd Obrony Narodowej pod przewodnictwem Wincentego Witosa.

25 lipca

1 Armia Konna przerwała front polski pod Brodami i wyszła na przedpola Lwowa.

Do Warszawy przyjechała francusko-brytyjska misja wojskowo-polityczna. W jej składzie znaleźli się m.in. gen. Maxime Weygand oraz ambasador brytyjski w Berlinie lord Edgar Vincent d’Abernon.

27 lipca

Armia Czerwona zajęła Ossowiec.

28 lipca

Armia Czerwona zajęła Białystok.

29 lipca

Armia Czerwona zajęła Łomżę.

30 lipca

W Białymstoku utworzony został Tymczasowy Komitet Rewolucyjny Polski. W jego skład weszli: Julian Marchlewski (przewodniczący), Edward Próchniak, Feliks Dzierżyński, Feliks Kon i Józef Unszlicht.

1 sierpnia

Armia Czerwona zdobyła Brześć nad Bugiem.

6 sierpnia

Utworzono złożony z trzech armii Front Środkowy pod dowództwem marszałka Józefa Piłsudskiego. Tego samego dni Piłsudski wydał rozkaz dotyczący uderzenia znad Wkry.

7 sierpnia

Początek przegrupowania wojsk polskich (7–12 VIII).

11 sierpnia

Wojska sowieckie dotarły do Wisły.

12 sierpnia

Armia Czerwona rozpoczęła ofensywę na przedmoście Warszawy. Od północy wojska sowieckie nacierały na Płock, Toruń i Włocławek.

Do Skierniewic dotarło 80 wagonów amunicji z Węgier. W ciągu dwóch kolejnych dni 22 mln sztuk nabojów karabinowych znalazło się na froncie. W sumie z Węgier do Polski dotarło ok. 60 mln sztuk amunicji, 30 tys. karabinów, części do karabinów i kilkadziesiąt tysięcy sztuk pocisków artyleryjskich.

13 sierpnia

Walki o Radzymin, Ossów, Nieporęt, Okuniew.

Polski radiowywiad przechwycił depeszę nakazującą rozpoczęcie ataku na Warszawę. Informacja wpływa na decyzję o przyspieszeniu kontrofensyw znad Wkry i Wieprza. Polskie radiostacje rozpoczynają zakłócenia sowieckich radiostacji polowych.

Wieczorem na front pod Radzyminem dotarł ks. Ignacy Skorupka, kapelan 1. Batalionu 36. Pułku Piechoty Legii Akademickiej.

14 sierpnia

Rozpoczęcie działań zaczepnych znad Wkry 5. Armii gen. Władysława Sikorskiego.

Pod Ossowem, podczas udzielania ostatniej posługi ciężko rannemu żołnierzowi, zginął ks. Ignacy Skorupka.

15 sierpnia

Kontruderzenie oddziałów gen. Lucjana Żeligowskiego odbiło z rąk sowieckich Radzymin.

16 sierpnia

Początek polskiej kontrofensywy znad Wieprza.

W komunikacie Sztabu Generalnego opisano „bohaterską śmierć ks. kapelana Ignacego Skorupki [...], który w stule i z krzyżem w ręku przodował atakującym oddziałom”. Jego pogrzeb odbył się następnego dnia w kościele garnizonowym przy ul. Długiej w Warszawie.

19 sierpnia

Bitwa pod Zadwórzem na przedmieściach Lwowa.

Wojska polskie odzyskały Brześć.

20 sierpnia

Początek odwrotu Armii Czerwonej na Froncie Południowo-Zachodnim.

22–24 sierpnia

Wojska polskie odzyskały Łomżę i Białystok.

25 sierpnia

Wojska litewskie zajęły Wilno, po wycofaniu się z niego Armii Czerwonej.

30–31 sierpnia

W bitwie pod Komarowem polska kawaleria odniosła zwycięstwo nad sowiecką 1 Armią Konną.

1 września

Wojska polskie odzyskały Suwałki.

1–3 września

Walki polsko-litewskie w rejonie Suwałk, Sejn i Augustowa.

2 września

Przeniesienie polsko-sowieckich rozmów pokojowych z Mińska do Rygi.

10 września

Podczas narady sztabowej w Brześciu nad Bugiem Piłsudski przedstawia plan ofensywy nad Niemnem, której celem było ostateczne zniszczenie sił Tuchaczewskiego.

16 września

Polskie oddziały wkroczyły do Łucka i Równego.

Bitwa pod Dytiatynem nazywana polskimi Termopilami.

20 września

Początek zwycięskiej dla Wojska Polskiego bitwy nad Niemnem (20–28 IX).

21 września

Początek konferencji pokojowej w Rydze.

25 września

Wojsko polskie zajęło Grodno.

9 października

„Zbuntowana” dywizja gen. Lucjana Żeligowskiego zajęła Wilno.

15 października

Wojsko polskie zajęły Mińsk.

18 października

Zawieszenie broni: na całym froncie polsko-sowieckim wstrzymano działania wojenne.

14 listopada

Wręczenie buławy marszałkowskiej Józefowi Piłsudskiemu. Uroczystość odbyła się na placu Zamkowym w Warszawie.

17 grudnia

Sejm Ustawodawczy uchwalił ustawę o nadaniu ziemi zasłużonym żołnierzom WP na terenach odzyskanych dzięki zwycięstwu w wojnie z bolszewikami.

1921

18 marca

W Rydze podpisany został traktat pokojowy między Polską a sowieckimi republikami Rosji i Ukrainy.

14 kwietnia

Rosja Sowiecka ratyfikowała traktat pokojowy.

15 kwietnia

Sejm Ustawodawczy przyjął ustawę o ratyfikacji Traktatu ryskiego. Następnego dnia ustawę podpisał Naczelnik Państwa Józef Piłsudski.

30 kwietnia

W Mińsku wymieniono dokumenty ratyfikacyjne. Traktat oficjalnie wszedł w życie.

2 maja

W Warszawie odbyło się pierwsze posiedzenie Mieszanej Komisji Granicznej powołanej w celu szczegółowego wytyczenia linii ustalonej w Traktacie ryskim.

7 października

Odbyło się pierwsze posiedzenie polsko-bolszewickiej Mieszanej Komisji Specjalnej powołanej do negocjacji zwrotu polskich dóbr kultury rozsianych w Rosji.

1922

23 listopada

Zakończenie prac nad wytyczeniem granicy polsko-bolszewickiej.

koniec listopada

Zakończenie akcji wymiany jeńców.

16 grudnia

Roman Knoll objął funkcję kierownika poselstwa polskiego w Moskwie. Dwa dni wcześniej tożsame obowiązki przejął w Warszawie Leonid Obolenski.

1923

15 marca

Rada Ambasadorów państw alianckich podjęła decyzję dotyczącą uznania granicy polsko-sowieckiej. Decyzję odrzuciła strona sowiecka, uznając, że to sprawa wyłącznie stosunków między Warszawą a Moskwą.

1924

31 lipca

W Moskwie podpisano protokół dotyczący zakończenia prac nad linią graniczną.

1928

Zakończenie zwrotu dóbr kultury i sztuki zagrabionych przez stronę sowiecką. Ustalenia traktatu zostały zrealizowane tylko częściowo.

(PAP)

Autor: Michał Szukała

szuk / skp /