Kryptolog Jan Kowalewski bohaterem konferencji w Muzeum Piłsudskiego

Prof. Grzegorz Nowik w rozmowie z PAP przypomniał, że Jan Kowalewski został odznaczony Orderem Virtuti Militari za zasługi w wojnie polsko-bolszewickiej. "Kowalewski dostał najwyższe odznaczenie przyznawane za bohaterstwo i dzielność, chociaż nie spędził dnia na froncie tej wojny. Jego dzielność nie polegała na bezpośredniej walce z wrogiem, z bronią w ręku, ale na inteligencji i mądrości" – podkreślił historyk.

Prof. Nowik przypomniał, że "Jan Kowalewski złamał nie tylko blisko sto rosyjskich kluczy szyfrowych i odczytał kilka tysięcy szyfrogramów, ale stworzył też doskonały system, który dostarczał informacji Naczelnemu Dowództwu i samemu Wodzowi Naczelnemu Józefowi Piłsudskiemu". "Warto przypomnieć, że Kowalewski bezpośrednio kontaktował się telefonicznie z Piłsudskim, przekazując mu najbardziej aktualne informacje w +języku oryginału+, zanim zostały one przetłumaczone, przepisane i przesłane przez gońców do Belwederu" – powiedział historyk. "Proszę sobie to wyobrazić – skromny porucznik ze Sztabu Generalnego na placu Saskim telefonował do Wodza Naczelnego" – dodał.

"Kowalewski dostał najwyższe odznaczenie przyznawane za bohaterstwo i dzielność, chociaż nie spędził dnia na froncie tej wojny. Jego dzielność nie polegała na bezpośredniej walce z wrogiem, z bronią w ręku, ale na inteligencji i mądrości" – podkreślił historyk.

"Dzielność w mądrości i inteligencji Kowalewskiego – jak wskazał prof. Nowik – polegała na tym, że wciągnął on do współpracy profesorów radiotechniki z Politechniki Warszawskiej i Politechniki Lwowskiej". "Dzięki tej współpracy stworzony został doskonały system radionasłuchu, rozpoznania radiowego i monitorowania ruchu radiowego we wszystkich państwach okalających Polskę – głównie zaś Rosji, ponieważ ten kraj był dla nas największym zagrożeniem" – zaznaczył historyk. Kowalewski zaangażował również przedstawicieli polskiej szkoły matematycznej, czyli profesorów matematyki z Uniwersytetu Warszawskiego i Uniwersytetu Lwowskiego, którzy wspomagali go w łamaniu skomplikowanych algorytmów szyfrowych.

"Wojnę polsko-bolszewicką wygraliśmy m.in. dzięki pracy Kowalewskiego. To dzięki jego mądrości, dzięki polskiej nauce, można było oszczędzić i krew, i wysiłek polskiego żołnierza" – podkreślił prof. Nowik. "Możemy to porównać z obecną sytuacją. Bez rozpoznania satelitarnego Ukraińcom nie udałoby się prowadzić tak skutecznie wojny z największym państwem świata. W warunkach roku 1920, dzięki zaangażowaniu profesorów radiotechniki i matematyki, a także dzięki mądrości i inteligencji polskiego oficera można było stworzyć tak świetnie działający system monitorowania przeciwnika, który pozwolił wygrać wojnę z bolszewicką Rosją" – wyjaśnił historyk.

"Konferencja jest próbą upowszechnienia wiedzy o Kowalewskim" – zwrócił uwagę w rozmowie z PAP dr Stefan Artymowski, historyk z Muzeum Piłsudskiego w Sulejówku. Jak zaznaczył, "w wydarzeniu wezmą udział najlepsi polscy eksperci z zakresu historii, kryptologii i działania wywiadu".

"Wojnę polsko-bolszewicką wygraliśmy m.in. dzięki pracy Kowalewskiego. To dzięki jego mądrości, dzięki polskiej nauce, można było oszczędzić i krew, i wysiłek polskiego żołnierza" – podkreślił prof. Nowik. "

Konferencję otworzy wystąpienie prof. Grzegorza Nowika pt. "Jak odkryłem Jana Kowalewskiego?". "Przyjmuje się, że to właśnie prof. Nowik odkrył na nowo Kowalewskiego, a także jego metodę szyfrowania oraz cały jego wkład w pracę dla Radiowywiadu" – powiedział dr Artymowski. Podczas konferencji zostanie także zaprezentowany najnowszy stan badań nad postacią Jana Kowalewskiego. "Odbędzie się m.in. prezentacja książki +Gen. bryg. Jan Kowalewski (1892–1965) – oficer wywiadu i kryptolog+ autorstwa dr. hab. Dariusza Roguta IPN w Łodzi. Jest to nowość wydawnicza" – zaznaczył historyk.

"W trakcie konferencji chcemy zaprezentować wiele ciekawych wątków dotyczących pracy Kowalewskiego" – wskazał Artymowski. Prof. Włodzimierz Suleja w swoim wystąpieniu zastanowi się, kto zwyciężył w 1920 r. – Józef Piłsudski czy Jan Kowalewski. Dr Marek Grajek zaprezentuje natomiast sposób łamania szyfrów sowieckich, jakim posługiwał się Kowalewski. Z kolei prof. Ewa Pałasz-Rutkowska zaprezentuje działania Kowalewskiego w Japonii. "Trzeba pamiętać, że Kowalewski wsławił się tym, iż na prośbę rządu japońskiego udał się do Japonii, gdzie nauczył Japończyków łamania szyfrów sowieckich. Można przyjąć, że miał on olbrzymi wkład w budowę japońskiej szkoły deszyfrażu oraz poznanie przez Japończyków strony sowieckiej" – podkreślił historyk z Muzeum Piłsudskiego.

W kolejnych referatach usłyszymy m.in. dr. Piotra Adama Głuszkowskiego, który zaprezentuje działalność Kowalewskiego jako attaché wojskowego w Moskwie. "Sowieci poznali się na Kowalewskim. Wręcz na ich żądanie został on dwa razu odwołany ze swojej funkcji – raz jako attaché wojskowy w Moskwie, a po raz drugi w 1944 r. z placówki w Lizbonie na osobiste żądanie Stalina" – przypomniał dr Artymowski.

Podczas konferencji zostanie zaprezentowana również praca Jana Kowalewskiego. Krzysztof Leszczyński opowie o współpracownikach Kowalewskiego – twórcach polskich szyfrów 1919–1921. Z kolei doc. dr inż. Andrzej Marusak zaprezentuje współpracowników Kowalewskiego z nasłuchu radiowego. "Trzeba wiedzieć, że szyfry były najpierw przechwytywane przez nasłuch radiowy – Wojsko Polskie posiadało stacje przechwytujące szyfry – a później były one zbierane i odczytywane" – wyjaśnił dr Artymowski. Natomiast dr hab. Wojciech Mazur zaprezentuje Kowalewskiego jako dyrektora Towarzystwa Importu Surowców SA. Artymowski zaznaczył, że "Kowalewski pracował także dla firmy pozornie niezależnej, ale w praktyce powiązanej z wywiadem II Rzeczypospolitej".

Zostaną też przedstawione takie tematy, które są bardzo mało znane w dzisiejszej historiografii dotyczącej Kowalewskiego. Prof. Dominik Smyrgała zaprezentuje Kowalewskiego w Akcji Kontynentalnej w trakcie II wojny światowej. "Była to akcja mająca na celu zdobywanie informacji o działalnościach antynazistowskich, a także o gotowości do wewnętrznego przewrotu w Niemczech" – wyjaśnił pracownik Muzeum Piłsudskiego. Prof. Marek Kornat przedstawi z kolei Kowalewskiego jako sowietologa i redaktora pisma "East Europe and Soviet Russia". Natomiast dr Emil Noiński z Muzeum Piłsudskiego opowie o tym, jak Kowalewski dwa lata przed śmiercią odczytał szyfr Romualda Traugutta z czasów Powstania Styczniowego.

"Na koniec jeden z najwybitniejszych polskich kryptologów, dr hab. Jakub Mielczarek, przedstawi kryptoanalizę współczesną w świetle osiągnięć Kowalewskiego. Wydawać by się mogło, że dokonania Kowalewskiego sprzed stu lat niekoniecznie wywierają wpływ w czasach współczesnych. Jednak jest to nawiązanie działalności" – zaznaczył dr Artymowski.

"Na koniec jeden z najwybitniejszych polskich kryptologów, dr hab. Jakub Mielczarek, przedstawi kryptoanalizę współczesną w świetle osiągnięć Kowalewskiego. Wydawać by się mogło, że dokonania Kowalewskiego sprzed stu lat niekoniecznie wywierają wpływ w czasach współczesnych. Jednak jest to nawiązanie działalności" – zaznaczył dr Artymowski.

Konferencji naukowej towarzyszą wydarzenia. Jednym z nich jest prezentacja wystawy "Sukcesy polskiej kryptologii 1919-1945", która została przygotowana przez Agencję Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz Muzeum Piłsudskiego. Zaprezentowane zostanie także działanie maszyny szyfrującej Enigma, którego dokona płk. Adam Gwiazdowicz.

"Specjalną atrakcją będzie pokaz – 26 października – sztuki Teatru Telewizji pt. +Człowiek, który zatrzymał Rosję+ w reżyserii Tomasza Drozdowicza i na podstawie scenariusza Beaty Hyczko" – wskazał Artymowski. Spektakl powstał na podstawie książek prof. Grzegorz Nowika "Zanim złamano ENIGMĘ… Rozszyfrowano REWOLUCJĘ". Po pokazie odbędą się spotkania z autorem scenariusza, reżyserem spektaklu i konsultantem historycznym.

Organizatorem konferencji są Muzeum Piłsudskiego w Sulejówku, Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Akademia Sztuki Wojennej i warszawski Instytut Józefa Piłsudskiego. Wydarzenie jest otwarte dla publiczności.

Pełen program konferencji znajduje się na stronie Muzeum w Sulejówku.(PAP)

Autorka: Anna Kruszyńska

akr/ skp/