„Krzycząc: Polska! Niepodległa 1918” - nowa wystawa w Muzeum Narodowym

"Głównym zamierzeniem tej wystawy było odejście od pewnej sztampy w sposobie widzenia niepodległości i stylu honorowania niepodległości. Sztampy, która została dawno temu ukształtowana, przede wszystkim w kręgu Legionów i sztuki legionowej" - powiedział podczas wtorkowej konferencji prasowej dyrektor MNW Piotr Rypson, kurator ekspozycji. "Znamy przede wszystkim portrety legionistów, znamy szarże ułanów, obrazy potyczek. Natomiast, obraz Wielkiej Wojny, której efektem była Niepodległa i w której uczestniczyło zbrojnie w różnych formacjach wojskowych i pod różnymi barwami dwa, trzy miliony mieszkańców przyszłych ziem polskich jest niewyraźny, chaotyczny. W zbiorowej pamięci Polaków obraz dramatycznych wydarzeń, w wyniku których Polska odzyskała niepodległość jest zatarty" - dodał.

Jak mówił, "intencją jest przybliżenie tego bolesnego okresu poprzez powstałe w tamtym czasie, i nieco później, dzieła sztuki". "Wraz bowiem z odzyskaniem przez Polskę niepodległości, sztuka zaczyna także odzyskiwać niepodległość, uwalnia się od dotychczasowych powinności. Wraz z nową Polską, powstała nowa estetyka" - zaznaczył Rypson.

"Wydarzenia, o których tu mówimy, wcale nie są tak odległe. Sto lat to jest tyle, ile sięga jeszcze pamięć rodziny. Natomiast II wojna światowa rzeczywiście wymazała pamięć o Wielkiej Wojnie z powszechnej świadomości" - powiedziała uczestnicząca w konferencji Paulina Florjanowicz, dyrektor Departamentu Dziedzictwa Kulturowego MKiDN. "Bardzo dobrze się stało, że pierwszym wielkim wernisażem w punkcie kulminacyjnym programu Niepodległa będzie otwarcie w MNW wystawy pod pięknym, zaczerpniętym ze Słowackiego tytułem +Krzycząc: Polska!+" - zauważyła.

Florjanowicz dodała, że "wystawa doskonale wpisuje się w Program Wieloletni Niepodległa, którego celem jest wzmocnienie budowy wspólnoty obywatelskiej i w ramach którego w całej Polsce realizowanych jest kilka tysięcy inicjatyw".

Wystawa prezentuje ponad 300 dzieł sztuki i składa się z kilkunastu części, ułożonych w porządku chronologicznym i tematycznym. Historyczną klamrę otwierają lata 1905–1907 i okres Wielkiej Wojny, zamykają zaś dramatyczne wydarzenia związane z walkami o granice odrodzonej Rzeczpospolitej, wyłonieniem Sejmu Ustawodawczego i wyborem prezydenta Gabriela Narutowicza.

"Narrację wystawy rozpoczyna przywołanie młodopolskiej tradycji, która odeszła wraz z wybuchem wojny" - zaznaczył kurator. Znajdują się tu sceny z "Wesela" Stanisława Wyspiańskiego i z filmu "Wesele" Andrzeja Wajdy. U wejścia do pierwszej sali widać słynny obraz Jacka Malczewskiego "Hamlet polski" z 1903 r.; jest to portret wnuka Aleksandra Wielopolskiego w otoczeniu dwóch Polonii, symbolizujących dwie różne wizje losów narodu polskiego. Trawestację tego portretu stanowi obraz "Józef Piłsudski z Wernyhorą i Stańczykiem" Kazimierza Sichulskiego.

Dalszy fragment wystawy poświęcony jest Rewolucji 1905 r. Znajdują się tutaj takie obrazy, jak "Strajk" Stanisława Lentza, "Demonstracja uliczna 1905 r." Władysława Skoczylasa, "Wiosna 1905" (Świt 1906) Stanisława Masłowskiego. Obrazom towarzyszą rysunki, wśród nich dwa cykle graficzne Antoniego Kamieńskiego oraz Witolda Wojtkiewicza.

Okrucieństwo I wojny światowej - Wielkiej Wojny, strach i cierpienia ludności cywilnej obrazują prace malarskie i graficzne m.in. Władysława Skoczylasa, Władysława Wankiego i Jana Żyznowskiego. Także powstała na froncie w Delatynie "Pieta" autorstwa legionisty Władysława Roguskiego. Symbolizująca Polskę Matka Boska nosi koronę cierniową, a bok Chrystusa jest przebity przez trzy włócznie wyobrażające mocarstwa rozbiorowe. Do przejmujących prac należy dotychczas nie prezentowany w Polsce, głośny cykl grafik Abla Panna, przedstawiających pogromy i cierpienia ludności żydowskiej.

W części ekspozycji poświęconej Legionom Polskim prezentowane są prace artystów przedstawiające sceny rodzajowe z życia obozowego, rysunki stanowisk bojowych, okopów, ziemianek i osiedli wojskowych powstających na frontowym zapleczu. Jest tu też obraz Zygmunta Rozwadowskiego, pokazujący szarżę kawalerii podczas walk I Brygady z wojskami carskimi w Urzędowie w lipcu 1915 roku, a także apoteoza wojska polskiego autorstwa Wojciecha Kossaka; na obrazie widać jazdę i wodzów różnych epok, formujących jeden wspólny szyk zbrojny.

Obok prasowych rysunków Leona Bigosińskiego i Leona Wróblewskiego, przedstawiających wojska pruskie, rosyjskie i francuskie na wystawie pokazane są rzadkie w polskiej sztuce i nieczęsto w Polsce prezentowane wyobrażenia wojny pod postacią przerażającego, niszczycielskiego żywiołu, np. burzy. Znajdują się tu ekspresyjne obrazy pobojowisk Stanisława Fabijańskiego, cykl grafik Zdzisława Prusiewicza zatytułowany „Wojna” i foto-aranżacje z serii „Lata 1914–1918” Jana Alojzego Neumana.

W części wystawy "Żołnierze, sosny i mogiły" pokazano obrazy żołnierskiej śmierci i portrety żołnierzy. Towarzyszą im wizerunki drzew, np. w cyklach graficznych Leopolda Gottlieba, Leona Wyczółkowskiego i w serii linorytów „Topole” Stefana Szmaja.

"Obrazy związane z żołnierską śmiercią są w polskiej sztuce przeważnie wyciszone, melancholijne, pozbawione właściwej tej tematyce w sztuce zachodniej ekspresji. Do tej grupy zaliczają się prace Jana Skotnickiego, Władysława Wankiego, Józefa Świrysza-Ryszkiewicza, przedstawiające zadumę nad grobem poległego kolegi, żołnierza zatopionego w śniegu jak we śnie, konia bez jeźdźca wędrującego po bezdrożach, grobowiec legionistów stojący samotnie wśród drzew" - charakteryzuje te prace kurator.

Część kolejna wystawy pt. "Niepodległa Polska i nowa sztuka" ukazuje kształtowanie się nowoczesnej estetyki, powstawanie pierwszych grup awangardowych, poszukiwania własnych form artystycznych wyrażających polską tożsamość. Sąsiadują tu ze sobą prace artystów Buntu, Formistów, Stanisława Ignacego Witkiewicza czy Gustawa Gwozdeckiego.

Są tu też eksponowane grafiki i rysunków Tytusa Czyżewskiego, Stefana Szmaja, Władysława Skoczylasa i Zofii Stryjeńskiej. W fragmencie ekspozycji zatytułowanej "Wojna z bolszewikami i walka o granice" zgromadzono obrazy o zróżnicowanej stylistyce. Obok scenek wojennych Wojciecha Kossaka znajduje się obraz "Piłsudski pod Wilnem" Ludomira Sleńdzińskiego, "Guliwer i Olbrzym" Tadeusza Pruszkowskiego a na obrazie Józefa Mańkowskiego "Rok 1920 – Portret Józefa Piłsudskiego" widnieje postać zwycięskiego wodza z orłem na ramieniu.

"Warto zwrócić uwagę na dawno nieprezentowany obraz Jerzego Hulewicza +Szarża+ – w futurystycznej kompozycji profil Naczelnika Państwa tworzą lśniące groty ułańskich lanc" - zauważył kurator.

Na wystawie umieszczono również cykl autolitografii Stanisława Lentza "Sejm Ustawodawczy Rzeczypospolitej Polskiej". Teka, gromadząca portrety posłów, daje obraz dużego zróżnicowania społecznego w pierwszym polskim parlamencie XX wieku. Sąsiadują z nią "Portret Gabriela Narutowicza" Czesława Wdowiszewskiego i popiersie prezydenta, dłuta Edwarda Wittiga.

Wystawę zamyka część zatytułowana "Kult Wodza" w całości poświęcona artystycznym ujęciom postaci Józefa Piłsudskiego. Powstały niezliczone portrety, rzeźby, rysunki przedstawiające tę najważniejszą postać II Rzeczypospolitej. "Marszałek Piłsudski miał ogromną intuicję co do ówczesnych mediów i środków propagandy; świadomie kształtował swój wizerunek na wzór nietzschezjański" - zaznaczył Rypson. W sali Piłsudskiego zgromadzono również liczne popiersia, pokłosie konkursów na pomnik marszałka.

Do udziału w wystawie zaproszeni zostali również dwaj artyści współcześni Przemysław Trust Truściński i Piotr Uklański, których prace prezentowane są na podeście oraz w Holu Głównym.

Projekt "3xNiepodległa " w Muzeum Narodowym w Warszawie objęty jest patronatem narodowym prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej Andrzeja Dudy i honorowym patronatem ministra kultury i dziedzictwa narodowego prof. Piotra Glińskiego. Wystawa potrwa do 17 marca 2019 r. (PAP)

Anna Bernat

abe/ agz/