Przez pięć metropolii pojadą tramwaje upamiętniające II Powstanie Śląskie

Muzeum Powstań Śląskich w Świętochłowicach zorganizuje tę akcję w Gdańsku, Krakowie, Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii, Poznaniu oraz Warszawie.

Tramwaje zostaną oznakowane numerami 100 – od 100. rocznicy II Powstania Śląskiego i oklejone na zewnątrz grafikami o tematyce historycznej. Pamiątką będą bilety edukacyjne z kalendarium powstań śląskich.

Jak zastrzegła Mariola Miklaszewska z Muzeum Powstań Śląskich, zagrożenie epidemiczne pokrzyżowało częściowo plany akcji – tramwajom mieli szeroko towarzyszyć rekonstruktorzy czy muzycy. Zrealizowane zostaną jednak możliwie bezpieczne pomysły na upowszechnienie wiedzy historycznej.

Akcja rozpocznie się w Katowicach 17 sierpnia, w 100. rocznicę zabójstwa dr. Andrzeja Mielęckiego, które było jednym z zapalników powstania. Rano odbędzie się sympozjum w Muzeum Historii Katowic, ok. 14 - upamiętnienie dr. Mielęckiego; potem na rynku rozpocznie się podróż tramwaju.

Tramwaj powstańczy do Niepodległej w Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii zostanie zaaranżowany w zabytkowym wozie typu N, należącym do Tramwajów Śląskich - będzie kursował po wybranych miastach GZM w godzinach popołudniowych od 17 do 25 sierpnia br.

W oparciu o oklejony okolicznościowo lokalny, częściowo historyczny tabor, powstańcze tramwaje będą jeździły w pozostałych miastach. W Gdańsku akcję rozpocznie poranna konferencja prasowa 19 sierpnia 2020; potem powstańczy tramwaj będzie tam jeździł popołudniami od 20 do 25 sierpnia.

Podobny termin kursowania tramwajów powstańczych założono w Krakowie i Warszawie. W Krakowie 23 sierpnia po południu w tramwaju będzie występował Klaudiusz Jania z zespołem. W Warszawie obchody rozpoczną się 20 sierpnia po południu na placu Narutowicza: przewidziano prezentację okolicznościowego znaczka pocztowego, film i koncert Grzegorza Płonki z zespołem.

Po Poznaniu tramwaj będzie jeździł popołudniami 23-25 sierpnia. 25 sierpnia o godz. 15. wcielający się w Wojciecha Korfantego Dariusz Niebudek odwiedzi Muzeum Powstania Wielkopolskiego na Starym Rynku, a potem do godz. 18. będzie podróżował tramwajem po mieście.

Projekt zostanie zrealizowany przez Muzeum Powstań Śląskich w Świętochłowicach w partnerstwie z oddziałem IPN w Katowicach, Instytutem Historii Uniwersytetu Śląskiego, Związkiem Harcerstwa Rzeczypospolitej i Chorągwią Śląską ZHP. Dofinansowanie zapewnił Program Wieloletni Niepodległa na lata 2017-2022.

Drugie powstanie śląskie było pierwszym, które z polskiej perspektywy osiągnęło swój cel: zademonstrowanie w regionie siły żywiołu polskiego. Było też odwetem na ataki strony niemieckiej. Inaczej, niż pierwsze powstanie, nie wybuchło oddolnie.

Pierwsze powstanie śląskie rozpoczęło się 17 sierpnia 1919 r. strajkiem generalnym; wybuchło spontanicznie, praktycznie bez przygotowania i po kilku dniach krwawych walk zostało stłumione przez oddziały niemieckiego Grenzschutzu.

Drugie powstanie śląskie było odpowiedzią polskich organizacji na działania niemieckie przed mającym tam się wkrótce odbyć plebiscytem (odbył się w marcu 1921 r.). Powstanie ogłosiły Dowództwo Główne Polskiej Organizacji Wojskowej Górnego Śląska (na czele którego stał Alfred Zgrzebniok) oraz Polski Komisariat Plebiscytowy (polskim komisarzem był Wojciech Korfanty).

Rozkaz do walki wydano 19 sierpnia 1920 r. - powstanie zaczęło się w nocy z 19 na 20 sierpnia i objęło praktycznie cały okręg przemysłowy. Bezpośrednim celem dowódców było wyparcie niemieckiej Policji Bezpieczeństwa z obszaru plebiscytowego, a także likwidacja niemieckich organizacji paramilitarnych i bojówek.

Dowodzeni z Dąbrówki Małej (obecnie dzielnica Katowic) powstańcy m.in. szybko zniszczyli na całym terenie sieć łączności i opanowali powiaty: katowicki i bytomski oraz większość tarnogórskiego, rybnickiego, zabrzańskiego i lublinieckiego. Akcja zakończyła się 25 sierpnia na rozkaz jej dowódców.

Dzień wcześniej Międzysojusznicza Komisja Plebiscytowa ogłosiła rozwiązanie niemieckiej policji i powołała Policję Górnego Śląska o polsko-niemieckim składzie. Polska strona sporu uzyskała też zapewnienie ukarania przywódców antypolskich ekscesów i usunięcie z obszaru objętego plebiscytem osób, które przybyły tam po 1 sierpnia 1919 r.

20 marca 1921 r. na Górnym Śląsku odbył się plebiscyt. Uczestniczyło w nim 96,5 proc. osób z obszaru plebiscytowego. W reakcji na niekorzystny dla Polski werdykt interpretującej wyniki Międzysojuszniczej Komisji Plebiscytowej (Polska miała otrzymać tylko powiaty pszczyński i rybnicki), wybuchło trzecie powstanie śląskie - w nocy z 2 na 3 maja 1921 r.

W wyniku trzeciego powstania Rada Ambasadorów zdecydowała o korzystniejszym dla Polski podziale Śląska. Z terenu objętego plebiscytem do Polski przyłączono 29 proc. obszaru i 46 proc. ludności.(PAP)

autor: Mateusz Babak

mtb/ aj/