Rok 2020. Wydarzenia historyczne

Styczeń

30 lat temu, 1 stycznia 1990 r., weszła w życie większość ustaw uchwalonych w ramach tzw. planu Balcerowicza, którego celem miała być transformacja polskiej gospodarki.

75 lat temu, 17 stycznia 1945 r., do lewobrzeżnych ruin Warszawy wkroczyli żołnierze 1. Armii Wojska Polskiego i armii sowieckiej. Walki o opanowanie miasta trwały zaledwie kilka godzin, gdyż dowództwo niemieckie obawiając się okrążenia, wycofało większość swoich sił ze stolicy. W okresie PRL dzień ten był uznawany za wyzwolenie Warszawy.

700 lat temu, 20 stycznia 1320 r., książę Władysław Łokietek koronowany został na króla Polski. Moment ten uznawany jest za koniec rozbicia dzielnicowego Polski.

75 lat temu, 27 stycznia 1945 r., żołnierze Armii Czerwonej otworzyli bramy niemieckiego obozu koncentracyjnego Auschwitz. Za drutami przebywało wówczas ponad 7 tys. skrajnie wyczerpanych więźniów, w tym wiele dzieci. W Auschwitz Niemcy zgładzili ok. 1,1 mln ludzi, głównie Żydów, a także Polaków, Romów, jeńców sowieckich i osób innej narodowości.

Luty

95 lat temu, 1 lutego 1925 r., w Warszawie emisję stałych programów rozpoczęła stacja doświadczalna Polskiego Towarzystwa Radiotechnicznego. Moment ten jest uznawany za narodziny radiofonii w Polsce. 18 sierpnia nadawanie przejęła spółka Polskie Radio.

100 lat temu, 10 lutego 1920 r., w Pucku pod przewodnictwem gen. Józefa Hallera odbyła się uroczystość zaślubin z morzem. Sejm przyjął uchwałę ustanawiającą rok 2020 „Rokiem Zaślubin Polski z morzem w Pucku”. „Ten jubileusz jest doskonałą okazją, by dokonać retrospekcyjnej oceny, czy dobrze zagospodarowaliśmy przestrzeń wolności uzyskanej na mocy Traktatu Wersalskiego gwarantującego Polsce powrót nad Bałtyk” – czytamy w uchwale. Dokument zwraca uwagę, że władze II RP nadały temu wydarzeniu szczególną rangę. Samemu gen. Hallerowi towarzyszyła 20-osobowa delegacja Sejmu, przedstawiciele rządu – w tym minister spraw wewnętrznych Stanisław Wojciechowski, wicepremier Wincenty Witos, wojewoda pomorski Maciej Rataj, kontradm. Kazimierz Porębski, dyplomaci oraz licznie zgromadzeni mieszkańcy Pomorza, w tym Kaszubi.

80 lat temu, nocą z 9 na 10 lutego 1940 r., władze sowieckie dokonały pierwszej deportacji Polaków z Kresów. Na wschód wywieziono 140 tys. osób – głównie rodziny wojskowych, urzędników, pracowników służby leśnej i kolei. Jedna trzecia deportowanych trafiła na północ europejskiej części Rosji, do obwodu archangielskiego i Komijskiej ASRS, wielu przesiedlono do Kraju Krasnojarskiego i obwodu omskiego na Syberii.

Marzec

80 lat temu, 5 marca 1940 r., Biuro Polityczne KC WKP(b) podjęło uchwałę o rozstrzelaniu polskich jeńców wojennych przebywających w sowieckich obozach w Kozielsku, Starobielsku i Ostaszkowie oraz polskich więźniów przetrzymywanych przez NKWD na obszarze przedwojennych wschodnich województw Rzeczypospolitej. W wyniku tej decyzji zgładzono ok. 22 tys. obywateli polskich.

Kwiecień

15 lat temu, 2 kwietnia 2005 r., o godz. 21.37 zmarł papież Jan Paweł II.

25 lat temu, 7 kwietnia 1995 r., po kilkunastu latach budowy i kilku dekadach oczekiwania otwarto pierwszą linię warszawskiego metra na odcinku od Kabat do Politechniki.

80 lat temu, 9 kwietnia 1940 r., wojska niemieckie zaatakowały Danię i Norwegię, kończąc w ten sposób trwającą od września 1939 r. „dziwną wojnę”. W obronie Norwegii wzięły udział Samodzielna Brygada Strzelców Podhalańskich pod dowództwem gen. Zygmunta Bohusza-Szyszki i okręty Polskiej Marynarki Wojennej.

10 lat temu, 10 kwietnia 2010 r., w katastrofie lotniczej pod Smoleńskiem zginęło 96 osób, w tym prezydent Lech Kaczyński i jego małżonka Maria, najwyżsi rangą dowódcy Wojska Polskiego oraz ostatni prezydent RP na Uchodźstwie Ryszard Kaczorowski. Polska delegacja udawała się na uroczystości rocznicowe do Katynia.

80 lat temu, 30 kwietnia 1940 r., pod Anielinem w walce z Niemcami poległ mjr Henryk Dobrzański „Hubal”, żołnierz Legionów Polskich, kawalerzysta, olimpijczyk, w czasie II wojny światowej dowódca Oddziału Wydzielonego Wojska Polskiego, który jedyny nie zaprzestał walki zbrojnej w październiku 1939 r.

Maj

75 lat temu, 8 maja 1945 r., zakończyła się II wojna światowa w Europie. W latach 1939–1945 zginęło od 5,6 do 5,8 mln obywateli polskich.

80 lat temu, 10 maja 1940 r., wojska niemieckie zaatakowały Belgię, Holandię, Luksemburg i Francję. W obronie tych krajów walczyli żołnierze budowanych od września 1939 r. Polskich Sił Zbrojnych.

85 lat temu, 12 maja 1935 r., w Belwederze o godz. 20.45 zmarł marszałek Józef Piłsudski. Pięć dni później odbył się jego pogrzeb na Wawelu.

100 lat temu, 18 maja 1920 r., w Wadowicach urodził się Karol Wojtyła, przyszły papież Jan Paweł II. W Polsce i Litwie rok 2020 został ustanowiony Rokiem Jana Pawła II. W uchwale przyjętej przez Sejm w czerwcu 2019 r. ustanawiającej rok 2020, zwrócono uwagę, że Jan Paweł II zajmuje „szczególne miejsce w historii Polski i Europy, a jego zdecydowane upominanie się o prawo naszej ojczyzny do wolności wśród narodów Europy, jego praktyczna obrona praw naszego narodu, uczyniły Ojca Świętego najważniejszym z ojców niepodległości Polski”. W uchwale Senatu z października 2019 r. czytamy, że „jako intelektualista, filozof i poeta, ale także aktor, miał doskonały kontakt z osobami ze świata nauki, kultury i sztuki, a jednocześnie docierał ze swym nauczaniem, jako pielgrzym i turysta, miłośnik gór, do młodego pokolenia, które darzyło go wyjątkową miłością”. W grudniu 2019 r. Sejm Litwy ustanowił rok 2020 Rokiem Jana Pawła II. Wniosek Akcji Wyborczej Polaków na Litwie – Związku Chrześcijańskich Rodzin został poparty przez wszystkich parlamentarzystów. „Święty Jan Paweł II był pierwszym papieżem, który odwiedził Litwę. Jego wizyta duszpasterska (w krajach bałtyckich) w 1993 r. stała się wielkim moralnym i dyplomatycznym wsparciem dla Litwy po odzyskaniu niepodległości” – podkreślono w uchwale.

17 maja 2020 r. odbędzie się Narodowa Pielgrzymka do Rzymu na główne obchody 100. rocznicy urodzin Jana Pawła II. Uroczystej mszy św. w Watykanie będzie przewodniczył papież Franciszek.

25 lat temu, 22 maja 1995 r., papież Jan Paweł II po raz piąty w czasie swojego pontyfikatu odwiedził Polskę. W czasie trwającej zaledwie 10 godzin pielgrzymki (zorganizowanej przy okazji podróży do Czech) odwiedził Skoczów, Bielsko-Białą i Żywiec.

100 lat temu, 16 maja 1920 r., w Warszawie urodził się pisarz, autor „Złego” i „Dziennika 1954”, Leopold Tyrmand. W marcu przypada również 35. rocznica jego śmierci. Sejm RP przyjął uchwałę w sprawie ustanowienia 2020 Rokiem Leopolda Tyrmanda. „Był nie tylko bezlitosnym krytykiem komunizmu, ale także arbitrem warszawskiej elegancji, znawcą i namiętnym propagatorem zakazanego w czasach stalinowskich jazzu [...]. W połowie lat sześćdziesiątych zdecydował się na emigrację. Zza oceanu celnie i błyskotliwie analizował system, który zniewalał Europę Środkową i Wschodnią. W pamflecie +Cywilizacja komunizmu+ uznał ten ustrój za najgorszą plagę, jaka spotkała ludzkość. W epoce kontrkultury i młodzieżowego buntu Tyrmand był ważnym głosem amerykańskiego konserwatyzmu” – brzmią słowa uchwały.

30 lat temu, 27 maja 1990 r., odbyły się wybory samorządowe – pierwsze w pełni demokratyczne wybory w Polsce po 1945 r. Ponad połowę głosów zdobyli kandydaci „Solidarności”. Ustawa samorządowa z 1990 r., która stworzyła samorządne gminy, uważana jest za jeden z filarów III RP i uchodzi za jedną z najbardziej udanych reform okresu transformacji politycznej.

Czerwiec

80 lat temu, 14 czerwca 1940 r., do tworzonego niemieckiego obozu koncentracyjnego KL Auschwitz z więzienia w Tarnowie dotarł pierwszy transport 728 polskich więźniów politycznych. Dzień ten uznawany jest za rocznicę powstania przyszłej fabryki śmierci.

7 czerwca 2020 r. o godz. 12.00 na placu Piłsudskiego rozpocznie się uroczystość beatyfikacji prymasa Stefana Wyszyńskiego.

50 lat temu, 14 czerwca 1970 r., w Krakowie zmarł filozof Roman Ingarden. W hołdzie dla jego zasług i postawy Sejm RP przyjął uchwałę o ustanowieniu roku 2020 Rokiem Romana Ingardena. „Na szczególne podkreślenie zasługuje Jego bezkompromisowość intelektualna. Podczas okupacji niemieckiej napisał swoje sztandarowe dzieło +Spór o istnienie świata+. W 1950 r. za krytyczny stosunek do marksizmu został pozbawiony prawa do wykładania na macierzystym Uniwersytecie Jagiellońskim i publikowania prac o tematyce fenomenologicznej. […] Choć sam był racjonalistą, przez lata korespondował z Edytą Stein, a wśród jego uczniów znaleźli się Karol Wojtyła i Józef Tischner” – napisano w uchwale.

Lipiec

80 lat temu, 10 lipca 1940 r., rozpoczęła się Bitwa o Anglię – kilkumiesięczne starcie powietrznych sił nazistowskich Niemiec i Wielkiej Brytanii oraz jej sojuszników, w którym po stronie brytyjskiej udział wzięły cztery polskie dywizjony lotnicze.

40 lat temu, 8 lipca 1980 r., w Wytwórni Sprzętu Komunikacyjnego PZL Świdnik wybuchł strajk, który zapoczątkował falę protestów na Lubelszczyźnie, trwającą do 25 lipca, nazwaną później Lubelskim Lipcem 80. Jego bezpośrednim powodem była podwyżka cen w zakładowej stołówce. Wydarzenia te są uważane za wstęp do wielkich strajków sierpniowych, które zakończyły się powstaniem „Solidarności”.

Sierpień

100 lat temu, 15 sierpnia 1920 r., na przedpolach Warszawy rozegrała się decydująca bitwa wojny polsko-bolszewickiej. Określana mianem „cudu nad Wisłą” i uznawana za osiemnastą przełomową bitwę w historii świata zadecydowała o zachowaniu przez Polskę niepodległości i uratowaniu Europy przed bolszewizmem. Sejm RP ustanowił rok 2020 Rokiem Bitwy Warszawskiej. „Bohaterskie Wojsko Polskie na czele z Marszałkiem Józefem Piłsudskim, wspieranym m.in. przez szefa sztabu generalnego – gen. Tadeusza Jordana-Rozwadowskiego, obroniło niepodległość Polski. Zwycięstwo przekreśliło też plany rozszerzenia rewolucji bolszewickiej na Europę Zachodnią” – zaznaczono w uchwale.

W ramach obchodów stulecia zwycięstwa w wojnie 1920 r. ustanowiony został Rok Jana Kowalewskiego – podpułkownika Wojska Polskiego, matematyka, lingwisty i kryptologa, który złamał sowieckie szyfry w czasie wojny z bolszewikami. „Por. Kowalewski doszedł do takiej sprawności w swej dziedzinie, że rozkazy dla konkretnych dywizji sowieckich znajdowały się na drugi dzień po nadaniu na biurku Wodza Naczelnego Józefa Piłsudskiego. Był to materiał pewny, niewymagający sprawdzenia, jak w przypadku osobowych źródeł informacji. Por. Jan Kowalewski był również znakomitym analitykiem orientującym się w skomplikowanych zagadnieniach wojny domowej w Rosji. Jego wiedza o zadaniach sowieckich armii i dywizji była porównywalna z wiedzą ich szefów sztabów” – wskazano w uchwale przyjętej przez Senat w październiku 2019 r.

40 lat temu, 14 sierpnia 1980 r., w Stoczni Gdańskiej wybuchł strajk w obronie zwolnionej działaczki Wolnych Związków Zawodowych Anny Walentynowicz. Dwa dni później utworzono Międzyzakładowy Komitet Strajkowy, w którego skład weszli przybyli do stoczni delegaci innych strajkujących zakładów. Spisano 21 postulatów MKS; pierwszym i najważniejszym było utworzenie niezależnych od władzy i pracodawców związków zawodowych. 31 sierpnia jeden z przywódców strajku, Lech Wałęsa, i wicepremier Mieczysław Jagielski podpisali porozumienie gdańskie. MKS deklarował zakończenie trwającego dwa tygodnie protestu. Delegacja rządowa zgodziła się m.in. na utworzenie nowych, niezależnych, samorządnych związków zawodowych, prawo do strajku, budowę pomnika ofiar Grudnia 1970, transmisje niedzielnych mszy świętych w Polskim Radiu i ograniczenie cenzury. Przyjęto też zapis, że nowe związki zawodowe uznają kierowniczą rolę PZPR w państwie.

Wrzesień

75 lat temu, 2 września 1945 r., Japonia podpisała akt bezwarunkowej kapitulacji. Po sześciu latach zakończyła się II wojna światowa, która pochłonęła ponad 50 mln ofiar – poległych, zamordowanych i zmarłych w wyniku działań wojennych.

40 lat temu, 3 września 1980 r., w Jastrzębiu Zdroju podpisano tzw. Porozumienia Jastrzębskie, które były dopełnieniem porozumień zawartych w sierpniu 1980 r. między ówczesną władzą a strajkującymi robotnikami. Strajkujący w Jastrzębiu górnicy – oprócz potwierdzenia wcześniejszych ustaleń z Gdańska i Szczecina – wywalczyli m.in. zniesienie czterobrygadowego systemu pracy w kopalniach, wolne soboty dla całej Polski oraz podnoszenie zarobków w ślad za wzrostem kosztów utrzymania.

40 lat temu, 17 września 1980 r., przedstawiciele Międzyzakładowych Komitetów Założycielskich przyjęli statut, który rozstrzygał powstanie Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego „Solidarność” – jednego ogólnokrajowego związku o strukturze regionalnej. Na czele Krajowej Komisji Porozumiewawczej stanęli: Lech Wałęsa jako przewodniczący oraz Andrzej Gwiazda. Marian Jurczyk został przewodniczącym Zarządu Regionu Pomorze Zachodnie.

100 lat temu, w dniach 20–28 września 1920 r., Polacy odnieśli zwycięstwo w ostatnim wielkim starciu wojny z bolszewikami. Bitwa nad Niemnem zniweczyła ostatecznie bolszewickie plany zawładnięcia Polską i przyczyniła się do zawarcia 12 października rozejmu i rozpoczęcia rozmów pokojowych w Rydze.

Październik

80 lat temu, 2 października 1940 r., gubernator dystryktu warszawskiego Generalnego Gubernatorstwa Ludwig Fischer podpisał „Zarządzenie o utworzeniu dzielnicy żydowskiej w mieście Warszawie”. Półtora miesiąca później getto warszawskie zostało zamknięte. W kwietniu 1941 r. w obrębie murów „dzielnicy żydowskiej” znajdowało się ok. 450 tys. Żydów.

400 lat temu, w październiku 1620 r., wojska Rzeczypospolitej poniosły klęskę w bitwie z Osmanami pod Cecorą. W wyniku ran odniesionych w bitwie zmarł hetman wielki koronny Stanisław Żółkiewski. Sejm RP ustanowił rok 2020 r. rokiem jego imienia. W uchwale przypomniano, że Żółkiewski „pełnił szereg najważniejszych urzędów I Rzeczypospolitej: był sekretarzem królewskim, hetmanem polnym koronnym, kasztelanem lwowskim, wojewodą kijowskim, a w końcu hetmanem wielkim koronnym i kanclerzem wielkim koronnym”. Autorzy uchwały napisali również o jego zasługach w wojnie z Moskwą, które doprowadziły 29 października 1611 r. do sprowadzenia do Warszawy zdetronizowanego cara Wasyla Szujskiego i jego dwóch braci, którzy złożyli hołd królowi polskiemu, tzw. hołd ruski”.

70 lat temu, 28 października 1950 r., władze komunistyczne ogłosiły reformę walutową. Nowy złoty wchodził do obiegu już dwa dni później, czyli 30 października. Wymiana pieniędzy była długo i w ścisłej tajemnicy przygotowywaną operacją grabieży. Oszczędności w „starych złotych” traciły aż dwie trzecie swojej wartości.

Listopad

40 lat temu, 10 listopada 1980 r., Sąd Najwyższy PRL zarejestrował NSZZ „Solidarność”. Wkrótce związek liczył niemal 10 mln członków – było to 80 proc. pracowników państwowych. Organizacje związkowe powstały we wszystkich przedsiębiorstwach i instytucjach – władze nie dopuściły tylko do powołania ogniw związku w Wojsku Polskim i Milicji Obywatelskiej.

30 lat temu, 14 listopada 1990 r., minister spraw zagranicznych RP Krzysztof Skubiszewski i minister spraw zagranicznych RFN Hans-Dietrich Genscher podpisali w Warszawie traktat potwierdzający kształt istniejącej granicy polsko-niemieckiej.

90 lat temu, 16 listopada 1930 r., odbyły się wybory brzeskie – przedterminowe wybory do Sejmu RP. Nie wzięli w nich udział przywódcy Centrolewu, aresztowani i osadzeni w więzieniu wojskowym w Brześciu nad Bugiem.

80 lat temu, 22 listopada 1940 r., Niemcy dokonali pierwszej egzekucji w obozie Auschwitz. Ofiarą zbrodni padło 40 Polaków przywiezionych z więzienia w Katowicach. Wydarzenie dało początek rozstrzeliwaniom w obozie. W ten sposób zgładzono później wiele tysięcy osób, głównie Polaków.

Grudzień

50 lat temu, 7 grudnia 1970 r., w Warszawie podpisany został układ między PRL a RFN potwierdzający granicę na Odrze i Nysie Łużyckiej i normalizujący stosunki między państwami. Tego samego dnia kanclerz RFN Willy Brandt uklęknął przed Pomnikiem Bohaterów Getta w Warszawie, oddając hołd żydowskim ofiarom zbrodni niemieckich.

30 lat temu, 9 grudnia 1990 r., odbyła się II tura powszechnych wyborów prezydenckich, której zwycięzcą został przywódca „Solidarności” Lech Wałęsa. Poparło go 74,25 proc. głosujących, natomiast jego konkurenta – biznesmena Stanisława Tymińskiego – 25,75 proc. Ponad 344 tys. wyborców oddało nieważne głosy.

30 lat temu, 22 grudnia 1990 r., prezydent RP na Uchodźstwie Ryszard Kaczorowski przekazał prezydentowi elektowi Lechowi Wałęsie insygnia władzy prezydenckiej II RP, kończąc w ten sposób misję polityczną emigracji polskiej po 1939 r. Następnego dnia Wałęsa został zaprzysiężony na urząd prezydenta III RP.

50 lat temu, 12 grudnia 1970 r., władze PRL ogłosiły znaczące podwyżki cen, głównie żywności. 14 grudnia 1970 r. zastrajkowali robotnicy gdańskiej Stoczni im. Lenina. 15 grudnia strajki wybuchły w Gdyni, Elblągu, Słupsku i Szczecinie. W nocy z 15 na 16 grudnia wojsko obsadziło ważniejsze punkty w Gdańsku. Przez cały dzień 16 grudnia trwały demonstracje w Gdańsku, wojsko otworzyło ogień. 17 grudnia doszło do masakry w Gdyni. Dzień wcześniej w wystąpieniu telewizyjnym wicepremier Stanisław Kociołek nawoływał stoczniowców do powrotu do pracy. Około godz. 6 wojsko otworzyło ogień w stronę robotników idących z dworca do zablokowanej stoczni. Krwawa pacyfikacja robotniczego protestu na Wybrzeżu w grudniu 1970 r. spowodowała wg oficjalnych danych śmierć 45 osób. 1165 osób odniosło rany, ok. 3 tys. zostało najpierw bestialsko pobitych, a następnie aresztowanych. Masakra na Wybrzeżu doprowadziła do dymisji I sekretarza KC PZPR Władysława Gomułki. 20 grudnia nowym I sekretarzem, z poparciem Moskwy, został Edward Gierek, dotychczasowy I sekretarz KW PZPR w Katowicach. 23 grudnia ze stanowiska premiera odszedł Józef Cyrankiewicz, nowym szefem rządu został Piotr Jaroszewicz.

25 lat temu, 21 grudnia 1995 r., szef MSW Andrzej Milczanowski podczas wystąpienia w Sejmie stwierdził, że posiada materiały świadczące o współpracy premiera Józefa Oleksego ze służbami specjalnymi byłego ZSRS i Rosji. Był to początek tzw. sprawy Olina.

23 grudnia przypadają rocznice zaprzysiężenia trzech kolejnych prezydentów RP: Lecha Wałęsy (1990), Aleksandra Kwaśniewskiego (1995 i 2000) oraz Lecha Kaczyńskiego (2005).

Michał Szukała (PAP)

szuk / skp /