Kalendarium Powstań Śląskich

1918

10 listopada 

W Bytomiu, Królewskiej Hucie, Załężu i Zabrzu odbyły się manifestacje o charakterze narodowym, na których polska ludność otwarcie wyraziła pragnienie przyłączenia Górnego Śląska.

Koniec grudnia

Strajki polskich górników zakończone starciami z niemiecką policją.

31 grudnia

Władze niemieckie wydały oświadczenie, że wszelkie dążenia na rzecz oderwania Górnego Śląska od Niemiec będą uznawane za zbrodnię stanu.

 

1919

11 stycznia

W Katowicach powstała tajna Polska Organizacja Wojskowa Górnego Śląska; 11 lutego w domu związkowym „Ul” w Bytomiu odbyło się pierwsze zebranie Komitetu Wykonawczego POWGŚ.

20 stycznia 

Odbył się strajk generalny w górnośląskich zakładach przemysłowych. Strajkujący wysunęli żądania usunięcia ze Śląska Grenzschutzu i Freikorpsu.

18 kwietnia

W Poznaniu odbyła się narada przedstawicieli polskiego ruchu narodowego na Śląsku z Wojciechem Korfantym na czele z dowódcą wojsk wielkopolskich Józefem Dowbor-Muśnickim dotycząca ewentualnych działań zbrojnych zmierzających do odzyskania Górnego Śląska.

5 i 14 czerwca

Polska delegacja na konferencję pokojową w Paryżu z Romanem Dmowskim i Ignacym Paderewskim na czele w rozmowach z politykami mocarstw alianckich bezskutecznie zaprotestowała przeciwko organizacji plebiscytu oraz domagała się przyznania tego obszaru Polsce.

28 czerwca

W Wersalu został podpisany traktat pokojowy z Niemcami. W jego 88. artykule zapowiedziano przeprowadzenie na Górnym Śląsku plebiscytu.

31 lipca

Sejm Ustawodawczy ratyfikował Traktat Wersalski.

15 sierpnia

Wojsko niemieckie otworzyło przed bramą kopalni „Mysłowice” ogień do oczekujących na wypłatę robotników i ich rodzin.

 

I Powstanie Śląskie

16–17 sierpnia

Rozkaz o wybuchu powstania został wysłany do komendantów powiatów rybnickiego i pszczyńskiego. Z Piotrowic wyruszył oddział powstańczy składający się z czterdziestu peowiaków, który stoczył walkę w Gołkowicach.

18 sierpnia

Walki wybuchły na terenie innych powiatów Górnego Śląska: bytomskiego, gliwickiego, tarnogórskiego, katowickiego i chorzowskiego (królewsko-huckiego). Nie udało się jednak zająć żadnego miasta powiatowego.

19 sierpnia

W Goduli został przeprowadzony kontratak niemiecki. Powstanie upadło w powiecie bytomskim; natomiast toczyły się zacięte walki w Bogucicach, Janowie i Mysłowicach. Polski rząd wezwał sojuszników do interwencji i przerwania represji niemieckich na Górnym Śląsku.

20 sierpnia

Kontratak niemiecki na Dąbrówkę Małą i Szopienice.

21 sierpnia

Powstańcy przeprowadzili nieudaną próbę ataku na Mysłowice.

22 sierpnia

Do Polski wycofały się powstańcze oddziały.

23–24 sierpnia

Przy wsparciu oddziałów uzbrojonych i przygotowanych z pomocą Wojska Polskiego zostały podjęte próby ożywienia walk powstańczych.

24 sierpnia

Alfons Zgrzebniok, naczelny dowódca powstania, podjął decyzję o zakończeniu walk.

1 października

Została zawarta polsko-niemiecka umowa amnestyjna, na mocy której szeregowi powstańcy mogli wrócić do domów, dowódcy natomiast pozostali za granicą.

9 listopada 

Na Górnym Śląsku odbyły się wybory samorządowe, które zakończyły się zwycięstwem polskich kandydatów.

 

1920

11 lutego

Zgodnie z postanowieniami Traktatu Wersalskiego władzę na Górnym Śląsku stanowiła Międzysojusznicza Komisja Rządząca i Plebiscytowa. Jej przewodniczącym został francuski generał Henri Le Rond. Po przybyciu aliantów Niemcy wycofali z terenu plebiscytowego jednostki Grenzschutzu, pozostała jednak policja bezpieczeństwa (Sicherheitspolizei lub Sipo) oraz bojówki Selbschutzu.

12 lutego

W bytomskim hotelu Lomnitz działalność rozpoczął Polski Komisariat Plebiscytowy. 20 lutego decyzją Naczelnika Państwa polskim komisarzem plebiscytowym został Wojciech Korfanty.

27 maja

Niemieckie bojówki zaatakowały hotel Lomnitz. Atak został odparty przez polskich działaczy.

15 lipca

Sejm Ustawodawczy II RP uchwalił „statut organiczny dla woj. śląskiego”. Zapewniał on autonomię obszarom Śląska, które po plebiscycie zostaną przyznane Polsce. Nowe województwo miało posiadać również swój parlament zwany Sejmem Śląskim.

17 sierpnia

Niemieccy bojówkarze napadli na katowicką siedzibę Komisji Międzysojuszniczej. Na polskim lekarzu Andrzeju Mielęckim został dokonany bestialski lincz. W Katowicach został ogłoszony stan oblężenia.

18 sierpnia

Bojówki niemieckie ponownie dokonały ataku, tym razem na katowicką siedzibę Komitetu Plebiscytowego oraz pobiły jej pracowników.

 

II Powstanie Śląskie

19/20 sierpnia

Wybuchło II Powstanie Śląskie. Akcja została dobrze zorganizowana i była sprawnie dowodzona. Walki objęły wiele powiatów, w tym katowicki.

25 sierpnia

Walki ustały po tym, jak 24 sierpnia Komisja Międzysojusznicza zlikwidowała oddziały Sipo. W miejsce znienawidzonej „Sicherki” została powołana polsko-niemiecka policja plebiscytowa (Abstimmungspolizei lub Apo).

 

1921

Plebiscyt

20 marca

Na Górnym Śląsku został przeprowadzony plebiscyt, w którym wzięło udział prawie 1,2 mln osób (97,5 proc. wszystkich uprawnionych). Za Polską zagłosowało 40,3 proc. Ślązaków, za Niemcami – 59,6 proc. Niemcy wygrali głosowanie w miastach oraz w większości gmin; większość ziem z zakładami przemysłu ciężkiego zostało po stronie niemieckiej.

22 marca

Podczas niemieckiej demonstracji przed siedzibą Polskiego Komitetu Plebiscytowego w Opolu, w obawie przed wybuchem nowych walk interwencji dokonały rozjemcze oddziały francuskie. Tego samego dnia Wojciech Korfanty zaproponował Henri’emu Le Rondowi podział Górnego Śląska mniej więcej wzdłuż Odry (tzw. Linia Korfantego). Negocjacje w sprawie przebiegu granicy toczyły się od końca marca również między państwami alianckimi.

4 kwietnia

W Katowicach odbyła się manifestacja Niemców, którzy domagali się pozostawienia Górnego Śląska w granicach Niemiec.

22 kwietnia

Zatwierdzona została ostateczna wersja operacyjnego planu działań powstańczych.

28 kwietnia

W trakcie narady przywódców polskiej organizacji bojowej rozważano sposób oraz termin rozpoczęcia działań powstańczych.

30 kwietnia

Prasa donosiła o dwóch rozbieżnych raportach sporządzonych przez Komisję. Wzbudziło to wśród Polaków obawy wokół ostatecznej decyzji o losie regionu. Korfanty podjął decyzję o wybuchu powstania. Plany działań zbrojnych oddziałów Polskiej Organizacji Wojskowej Górnego Śląska zostały zatwierdzone już kilka dni wcześniej.

 

III Powstanie Śląskie

2 maja

W kopalniach i hutach Górnego Śląska wybuchł strajk generalny. Następnej nocy oddziały wojskowe Polaków wysadziły wiadukty kolejowe na Odrze. Akcja „Mosty” polegała na wysadzeniu przez Grupę Destrukcyjną Konrada Wawelberga mostów na liniach kolejowych wiodących w głąb Niemiec.

3 maja

Wybuchło III Powstanie Śląskie. Dyktatorem zrywu został Wojciech Korfanty. Powstańcy szybko opanowali powiaty: pszczyński, katowicki, tarnogórski i rybnicki oraz rozpoczęli blokadę większych miast (tzw. akcja cernowania). W ciągu pierwszego tygodnia walczącym oddziałom udało się zdobyć teren do „Linii Korfantego”.

11 maja

Rozpoczęła się reorganizacja wojsk powstańczych i przekształcenie ich w regularną siłę zbrojną. Został powołany Centralny Komitet Pomocy Górnoślązakom Zagłębia Dąbrowskiego.

21–26 maja

Niemiecka kontrofensywa zakończona walkami na Górze św. Anny. Starcia zakończyły się zmuszeniem powstańców do wycofania się z całego rejonu.

31 maja

Wojciech Korfanty odwołał ppłk. Macieja Mielżyńskiego ze stanowiska naczelnego dowódcy wojsk powstańczych. Wojska alianckie przystąpiły do zajmowania pasa neutralnego.

1 czerwca

Korfanty wydał rozkaz o wstrzymaniu działań zbrojnych i wycofaniu na wyznaczone linie. Wywołało to sprzeciw niektórych dowódców powstania, a część oddziałów kontynuowała walki. Dyktator zrywu nakazał aresztować niesubordynowanych wojskowych.

4–11 czerwca

Niemiecka ofensywa na środkowym odcinku frontu. Ciężkie walki toczyły się o Kędzierzyn, Stare Koźle i Zębowice. Dwa dni później polskie dowództwo wojskowe zapowiedziało przyjęcie mediacji aliantów oraz zakończenie powstania.

12 czerwca 

Rozpoczęła się ewakuacja oddziałów powstańczych na linię demarkacyjną.

25 czerwca

Niemcy przyjęli żądania alianckie dot. rozgraniczenia sił polskich i niemieckich.

28 czerwca

Rozpoczęła się równoczesna ewakuacja polskich i niemieckich sił zbrojnych z Górnego Śląska.

12 października

Rada Ligi Narodów ogłosiła decyzję o podziale obszaru plebiscytowego. Polska otrzymała w całości powiaty katowicki i pszczyński oraz Królewską Hutę oraz prawie w całości powiaty raciborski, rybnicki, lubliniecki i tarnogórski. Natomiast Gliwice, Bytom i Zabrze przypadły Niemcom.

20 października

Rada Ambasadorów przy Radzie Ligi Narodów zadecydowała o podziale Górnego Śląska. Do Polski przyłączono 29 proc. obszaru plebiscytowego z 46 proc. ludności i większą częścią przemysłu.

 

1922

15 maja

Polska i Niemcy podpisały konwencję genewską o Górnym Śląsku dot. spraw gospodarczych i ochrony praw mniejszości narodowych. Konwencja została zawarta na 15 lat.

15 czerwca

Komisja Międzysojusznicza zawiadomiła rządy Polski i Niemiec, że w ciągu miesiąca powinny objąć wszystkie przyznane im terytoria Górnego Śląska. 

20 czerwca

Oddziały polskie pod dowództwem gen. Stanisława Szeptyckiego wkroczyły do Katowic. Dzień wcześniej nastąpiło pożegnanie wycofujących się sił alianckich.

16 lipca 

W Katowicach odbyła się uroczystość podpisania Aktu Objęcia Górnego Śląska przez Polskę. 

24 września

Odbyły się pierwsze wybory do Sejmu Śląskiego. Najwięcej mandatów zdobył Blok Narodowy. (PAP)

 

akr / szuk / skp /