Polacy z Wilna chcą odbudować polską kwaterę na Zakrecie

„Naszym obowiązkiem, litewskich Polaków, jest przywrócenie tego, co zbudowali nasi przodkowie w okresie międzywojennym” - powiedział PAP Walenty Wojniłło, jeden z inicjatorów założenia Komitetu, redaktor polskiego portalu wilnoteka.lt.

Cmentarz wojskowy na Zakrecie, w dzisiejszym parku w centrum Wilna, założyły niemieckie władze okupacyjne w 1915 roku w czasie I wojny światowej. Cmentarz liczył 2 361 nagrobków indywidualnych oraz 68 grobów zbiorowych. W sumie spoczęło tu około 4 tys. osób, głównie żołnierzy cesarstw Niemiec, Rosji i Austro-Węgier.

W okresie międzywojennym powstała tu też polska kwatera, która w 1939 r. liczyła 53 nagrobki.

W latach 1947-48 władze sowieckie zniszczyły cmentarz, usuwając nagrobki, a ciała żołnierzy pozostawiając w ziemi. Ówczesne władze na terenie cmentarza urządziły wesołe miasteczko.

Pamięć o wojskowym cmentarzu na Zakrecie przywrócono po odzyskaniu przez Litwę niepodległości. Cmentarz uporządkowały Niemcy, ustawiając tu symboliczne krzyże. Teren dawnego cmentarza ma dzisiaj charakter parku pamięci.

O dawnej polskiej kwaterze na Zakrecie i spoczywających tu polskich żołnierzach zaczęto mówić przed trzema laty, gdy wileńscy harcerze w okolicach dworca odnaleźli mur z nagrobków m.in. z nazwiskami polskimi. Za zgodą władz miasta harcerze rozebrali mur, a 281 płyt nagrobnych przetransportowano do magazynów samorządowej spółki komunalnej, gdzie pozostają dotychczas.

Jak mówi harcmistrz i instruktor Związku Harcerstwa Polskiego Marian Sokalski, „odnalezione nagrobki ciążyły na naszym sumieniu”. Sokalski wraz z Wojniłłą rozpoczęli poszukiwania w archiwach i ustalili, że płyty pochodzą z dawnego cmentarza na Zakrecie. Podczas kwerendy archiwalnej odkryli także pełną dokumentację polskiej kwatery, która powstała w okresie międzywojennym, gdy Wilno należało do Polski.

Początkowo na Zakrecie spoczęło 14 polskich żołnierzy poległych w walkach o niepodległość. W latach 20. i 30. przeniesiono tu też szczątki żołnierzy polskich ekshumowanych z różnych zakątków Wileńszczyzny. Jednak ograniczone rozmiary terenu sprawiły, że główny polski cmentarz wojskowy ostatecznie powstał na cmentarzu na Antokolu, a na Zakrecie spoczęło tylko 54 polskich żołnierzy w 53 grobach.

„Największą niespodzianką było odkrycie budowy imponującego pomnika, wieńczącego polską kwaterę na Zakrecie” - mówi Wojniłło. Nie zachowały się zdjęcia pomnika, ale odnaleziono jego plany i wizualizację. Pomnik prawdopodobnie stanął tuż przed wybuchem wojny w 1939 r.

Marian Sokalski wskazuje, że „udało się ustalić nazwiska wszystkich pogrzebanych 54 polskich żołnierzy, a także wygląd nagrobków i układ ścieżek”. „W sumie o polskiej kwaterze wiemy dzisiaj praktycznie wszystko” - mówi.

Komitet Opieki nad Grobami Wojennymi, który już w przyszłym tygodniu ma być oficjalnie zarejestrowany, chce jeszcze w tym roku, w 100-lecie odzyskania niepodległości i zakończenia I wojny światowej, ułożyć odnalezione płyty nagrobne ofiar I wojny światowej na dawnym cmentarzu na Zakrecie, a także rozpocząć tu prace odbudowy polskiej kwatery i kwatery austro-węgierskiej, której pełna dokumentacja została również odnaleziona.

Z Wilna Aleksandra Akińczo (PAP)

aki/ dmi/ kar/