Zamach w Sarajewie. Gavrilo Princip strzela do pary książęcej. Źródło: Wikimedia Commons/Copertina della Domenica del Corriere Anno XVI n. 27 del 5-12.7.1914 illustrata da Achille Beltrame

W Sarajewie zastrzelony został austro-węgierski następca tronu arcyksiążę Franciszek Ferdynand. Zamachowcem był Gawriło Princip z organizacji "Młoda Bośnia", dążącej do zjednoczenia południowej Słowiańszczyzny. W przygotowaniach do zamachu brali również udział członkowie serbskiej organizacji "Czarna Ręka".

Cesarz Franciszek Józef I. Źródło: NAC

Wiedeń przekazał władzom serbskim 48-godz. ultimatum, oskarżając Belgrad o wspieranie terrorystów i ugrupowań antyaustriackich.

Cesarz Franciszek Józef I. Źródło: NAC

Austro-Węgry wypowiedziały Serbii wojnę.

Piechota rosyjska w czasie I wojny światowej. Źródło: Wikimedia Commons/ National Geographic Magazine, Volume 31 (1917)

W Rosji zarządzono częściową mobilizację wojsk.

Car Mikołaj II Romanow. Źródło: BN Polona

Car Mikołaj II ogłosił pełną mobilizację wojsk. Niemcy wystosowały wobec Rosji ultimatum, w którym domagały się wstrzymania mobilizacji.

Ćwiczenia żołnierzy w Bayonne. 08.1914. Źródło: CAW

W Paryżu powołano Komitet Wolontariuszów Polskich, którego celem było werbowanie ochotników do walki z Niemcami; efektem działań Komitetu było utworzenie dwóch pododdziałów polskich w armii francuskiej: Bajończyków i Rueilczyków.

Cesarz Niemiec Wilhelm II. Źródło: Wikimedia Commons/Imperial War Museums

Ponowne żądanie Niemiec skierowane do Petersburga w sprawie zatrzymania mobilizacji.

Szef Polowy Sztabu Generalnego armii niemieckiej gen. Helmuth von Moltke. Źródło: Wikimedia Commons/ E. Bieber Atelier, Berlin

Niemcy wypowiedziały Rosji wojnę. Ogłoszono ogólną mobilizację w Niemczech i we Francji.

Niemieccy żołnierze na granicy z Belgią. Źródło: Wikimedia Commons

Niemcy przedstawiły władzom belgijskim ultimatum z żądaniem zgody na przemarsz przez Belgię wojsk niemieckich. Tego samego dnia oddziały niemieckie wkroczyły na teren Luksemburga.

Józef Piłsudski. Źródło: Muzeum Historii Fotografii w Krakowie

Józef Piłsudski otrzymał od władz wojskowych austriackich zgodę na mobilizację oddziałów strzeleckich. Poinformowano go również, że po wybuchu wojny rosyjsko-austriackiej polskie formacje mają działać na kierunku Michów–Jędrzejów–Kielce. Decyzja ta zmieniała wcześniejsze plany, które przewidywały wkroczenie polskich oddziałów do Zagłębia Dąbrowskiego.

Kalisz w czasie wojny. 1914-1915. Źródło: BN Polona

Armia niemiecka dokonała brutalnego ataku na Kalisz. Trwające kilkanaście dni bombardowania, podpalenia oraz represje wobec ludności cywilnej doprowadziły do niemal doszczętnego zniszczenia miasta. W liczącym przed wybuchem wojny 65 tys. mieszkańców Kaliszu pozostało zaledwie 5 tys. osób.

Wojska niemieckie, w celu obejścia francuskich umocnień, wtargnęły na teren neutralnej Belgii.

Oddziały Strzelców w "Oleandrach" w Krakowie. Sierpień 1914 r. Źródło: NAC

W krakowskich Oleandrach zorganizowana została I Kompania Kadrowa. Liczący 144 żołnierzy oddział składał się ze słuchaczy szkół oficerskich Strzelca i Polskich Drużyn Strzeleckich – organizacji mających wykształcić kadry przyszłego Wojska Polskiego. Na dowódcę kompanii Józef Piłsudski wyznaczył por. Tadeusza Kasprzyckiego - oficera Związku Strzeleckiego.

Niemieccy żołnierze w drodze na front. 1914 r. Źródło: Wikimedia Commons

Niemcy wypowiedziały wojnę Francji.

Portret księcia Zdzisława Lubomirskiego. 1916 r. Źródło: Wikimedia Commons/MKiDN

Powstał Komitet Obywatelski miasta Warszawy, na czele którego stanął książę Zdzisław Lubomirski.

Król Jerzy V. Źródło: Wikimedia Commons/ Library of Congress

Wielka Brytania wypowiedziała wojnę Niemcom.

Arcyksiążę Fryderyk Habsburg, głównodowodzący armii austro-węgierskiej w latach 1914-1916. Źródło: Wikimedia Commons/www.weltkriege.at

Austro-Węgry wypowiedziały wojnę Rosji.

Tadeusz Kasprzycki ps. "Zbigniew", kapitan I Brygady Legionów. Źródło: NAC

Z krakowskich Oleandrów na front wyruszyła I Kompania Kadrowa. Maszerując w kierunku Słomnik i Miechowa, zmierzała ku granicy Królestwa Polskiego. Na jej czele stał por. Tadeusz Kasprzycki.

Bitwa pod Miluzą w płd. Alzacji.

Feldmarszałek Franz Conrad von Hötzendorf, szef sztabu generalnego armii austro-węgierskiej (1906-1917). Źródło: Wikimedia Commons

Naczelna Komenda armii austro-węgierskiej wydała odezwę, w której zapowiadała Polakom "wyzwolenie spod jarzma moskiewskiego".

Gen. Joseph Joffre, naczelny wódz armii francuskiej (1914-1916) i gen. Noël de Castelnau. 1914 r. Źródło: Wikimedia Commons

Francja wypowiedziała wojnę Austro-Węgrom.

Sztab Strzelecki po zajęciu Kielc w sierpniu 1914 roku. Źródło: BN Polona

Oddziały I Kompanii Kadrowej wkroczyły do Kielc. Jednak po kilku godzinach musiały je opuścić pod naporem 14 dywizji kawalerii rosyjskiej gen. Nowikowa, z którą następnie stoczyły walki m.in. pod Czarnowem, Jędrzejowem i Brzegami.

Austriackie władze wojskowe zażądały od Józefa Piłsudskiego zaprzestania samodzielnych wystąpień zbrojnych i zapowiedziały wcielenie oddziałów będących pod jego rozkazami do armii austro-węgierskiej.

Wielki ks. Mikołaj Mikołajewicz Romanow. Źródło: Wikimedia Commons

Odezwa głównodowodzącego wojskami rosyjskimi wielkiego księcia Mikołaja Mikołajewicza do Polaków, wzywająca do wspólnej walki i obiecująca zjednoczenie polskich ziem pod berłem Romanowów, autonomię oraz swobody religijne.

Naczelny Komitet Narodowy w 1914 r. Siedzą (od lewej): Ludomił German, Konstanty Srokowski, Edmund Zieleniewski, prezes NKN Władysław Leopold Jaworski, Władysław Sikorski, Ignacy Steinhaus. Stoją (od lewej) Rudolf Starzewski, Tadeusz Starzewski, Ludwik Hieronim Morstin, Artur Hausner, Antoni Górski, Zygmunt Marek, Aleksander Lisiewicz. Źródło: Wikimedia Commons

W Krakowie utworzony został przez galicyjskie ugrupowania polityczne Naczelny Komitet Narodowy (NKN), będący "najwyższą instancją w zakresie wojskowej, skarbowej i politycznej organizacji zbrojnych sił polskich". Na jego czele stanął dr Juliusz Leo, kolejni prezesami NKN byli Władysław Leopold Jaworski i Leon Biliński. Pod patronatem NKN zaczęto tworzyć Legiony Polskie.

Armia francuska rozpoczęła w Lotaryngii ofensywę, która dała początek wielkiej bitwie granicznej, zakończonej sukcesem wojsk niemieckich.

Zwycięstwo wojsk rosyjskich nad armią niemiecką w bitwie pod Gąbinem w Prusach Wschodnich.

Oddziały strzeleckie w czasie mszy polowej przed katedrą w Kielcach. 30.08.1914. Źródło: CAW

Oddziały strzeleckie ponownie wkroczyły do Kielc.

Japonia wypowiedziała wojnę Niemcom.

Paul von Hindenburg. Źródło: Wikimedia Commons/Nicola Perscheid

Początek bitwy wojsk niemieckich i rosyjskich pod Tannenbergiem w Prusach Wschodnich; rosyjska 2. armia gen. Aleksandra Samsonowa została rozbita przez niemiecką 8. armię dowodzoną przez gen. Paula von Hindenburga.

Gen. Rajmund Baczyński, dowódca Legionu Zachodniego, przyjmuje defiladę 2 pułku piechoty Legionów Polskich po przysiędze na Błoniach Krakowskich. 04.09.1914. Źródło: CAW

Rozkaz Naczelnej Komendy armii austro-węgierskiej dotyczący utworzenia Legionów Polskich - Zachodniego w Krakowie i Wschodniego we Lwowie.

Zwycięstwo floty brytyjskiej nad niemiecką koło wyspy Helgoland na Morzu Północnym.

Wojska rosyjskie zajęły opuszczony przez armię austriacką Lwów. 09.1914. Źródło: BN Polona

Lwów zajęty został przez wojska rosyjskie.

Początek bitwy nad Marną (5-9 września 1914 r.), zakończonej porażką armii niemieckiej.

W Londynie Wielka Brytania, Francja i Rosja podpisały deklarację sojuszniczą, która m.in. wykluczała zawarcie separatystycznego pokoju.

Na ziemiach Królestwa Polskiego, zajętych przez wojska niemieckie, Józef Piłsudski powołał Polską Organizację Narodową (PON), która nie podlegała Naczelnemu Komitetowi Narodowemu.

Początek I bitwy nad Jeziorami Mazurskimi, w której wojska niemieckie pod dowództwem gen. Paula von Hindenburga pokonały armię rosyjska gen. Pawła von Rennenkampfa.

Powstał Centralny Komitet Obywatelski. Jego prezesem został książę Seweryn Czetwertyński.

Walki 1 Pułku Legionów Polskich pod Nowym Korczynem, Opatowem, Uściskowem, Grotnikami, Winiarami, Ksanami i Czarkową.

Legion Wschodni został rozwiązany.

Łódź pod niemiecką okupacją. 12.1914. Źródło: Wikimedia Commons/Bundesarchiv

Początek ofensywy niemieckiej i austro-węgierskiej na Warszawę i Dęblin. Armie państw centralnych spotkały się z potężnym kontruderzeniem wojsk rosyjskich. W konsekwencji doszło do dwóch wielkich bitew pod Łodzią: 17-24 listopada i 1-6 grudnia. Ich efektem było zatrzymanie postępów wojsk rosyjskich.

Walczący na froncie karpackim 2 pułk Legionów wyparł oddziały rosyjskie z Marmaros-Sziget.

Wojska niemieckie zajęły Antwerpię.

Ochotnicy Legionu Puławskiego prezentują swój sztandar. Źródło: CAW

Dowództwo rosyjskie wyraziło zgodę na tworzenie u boku armii rosyjskiej przez Witolda Gorczyńskiego ochotniczego oddziału polskiego, nazywanego później Legionem Puławskim lub Legionem Gorczyńskiego.

Żołnierze 2. Pułku Piechoty Legionów Polskich na stanowiskach bojowych przy drodze z Rafajłowej do Zielonej. Karpaty, 10.1914. Źródło: CAW

Zwycięskie walki 2. Pułku Piechoty Legionów Polskich na froncie karpackim pod Zieloną i Rafajłową.

Walki pododdziałów piechoty 1 Pułku Piechoty Legionów Polskich pod Laskami i Anielinem (22-26 października 1914 r.).

Komenda Polskiej Organizacji Wojskowej (POW). 1914/1915. Źródło: CAW

W Warszawie z inicjatywy Józefa Piłsudskiego powstała Polska Organizacja Wojskowa (POW) - tajna organizacja zbrojna, tworzona od sierpnia 1914 r. w oparciu o członków Związku Walki Czynnej i Polskich Drużyn Strzeleckich. Jej celem było przygotowywanie kadr dla przyszłej armii polskiej.

Walki pododdziałów kawalerii 1 Pułku Legionów Polskich pod Łowiczem. Na froncie karpackim zwycięskie boje pod Pasieczną i Pniowem toczył 2 Pułk Legionów Polskich, następnego dnia jego żołnierze zajęli Nadwórną, uzyskując tym samym możliwość wyjścia na przedpola Stanisławowa i Doliny.

Rosja wypowiedziała wojnę Turcji.

Wielka Brytania i Francja wypowiedziały wojnę Turcji.

Walki pododdziałów kawalerii 1 Pułku Legionów Polskich pod Łęczycą.

Flota turecka zbombardowała Odessę i Sewastopol.

Walki pododdziałów kawalerii 1 Pułku Legionów Polskich pod Maszowem.

Żołnierze 6 batalionu 1 Pułku Piechoty Legionów Polskich. Krzywopłoty. 11.1914. Źródło: CAW

Walki dwóch batalionów 1 Pułku Legionów Polskich pod Krzywopłotami (9-21 listopada 1914 r.)

Ryzykowny odwrót z Wolbromia przez Ulinę Małą do Krakowa trzech batalionów piechoty i pododdziałów kawalerii 1 Pułku Legionów Polskich (9-11 listopada 1914 r.).

Turcja wypowiedziała wojnę Wielkiej Brytanii i Francji.

Brygadier Józef Piłsudski, akwaforta Leopolda Gottlieba. 1914 r. Źródło: Wikimedia Commons

Naczelna Komenda armii austro-węgierskiej nadała Józefowi Piłsudskiemu stopień brygadiera.

Początek bitwy pod Łodzią (17-24 listopada 1914 r.).

Legioniści z oddziału sztabowego 1 Dywizjonu Kawalerii Legionów Polskich. Pisarzowa. 1914 r. Źródło: CAW

1 Pułk Legionów Polskich, po przetransportowaniu w rejon Podkarpacia, brał udział w walkach pod Limanową, Słopnicami, Czyżówkami, Bełdnem, Marcinkowicami, Pisarzową i Zabrzeziem (25 listopada-10 grudnia 1914 r.).

Roman Dmowski. Źródło: PAP/CAF/Reprodukcja

W Warszawie powstał Komitet Narodowy Polski, złożony m.in. z Narodowej Demokracji i Stronnictwa Polityki Realnej. W odezwie do narodu KNP pisał: "jedna tylko przed narodem stanęła sprawa: rozbicia złowrogiej potęgi niemieckiej i zjednoczenie Polski pod berłem monarchy rosyjskiego". Prezesem Komitetu Wykonawczego KNP został Roman Dmowski.

Na froncie zachodnim w bitwie pod Sillery, wzięli udział ochotnicy polscy z Legionu Bajończyków.

Wojska niemieckie w Łodzi. 1914 r. Źródło: Wikimedia Commons/Bundesarchiv

Po wycofaniu się armii rosyjskiej wojska niemieckie zajęły Łódź. W ciągu kilkunastu dni walk zginęło 110 tys. żołnierzy rosyjskich i 90 tys. niemieckich. W "Operacji Łódzkiej" strategiczne zwycięstwo odnieśli Niemcy, udaremniając ofensywę na Berlin. Pod względem taktycznym zwyciężyli zaś Rosjanie, nie dopuszczając do okrążenia swych sił w Łodzi.

Zwycięstwo floty brytyjskiej nad niemiecką w bitwie koło Wysp Falklandzkich.

Legioniści z I Brygady Legionów Polskich, biorący udział w bitwie pod Łowczówkiem, podczas rozdawania podarunków świątecznych. 12.1914. Źródło: CAW

Bitwa I Brygady Legionów Polskich pod Łowczówkiem.